Rouw bij verstandelijk gehandicapten

Goede begeleiding zeer belangrijk

Het verlies van een dierbare is voor mensen met een verstandelijke beperking zeer ingrijpend. Het is voor hen lastig te begrijpen dat de dood onomkeerbaar is. Afhankelijk van de mate van de handicap hebben ze meer moeite met het verwerken van abstracte informatie.

Verstandelijk beperkten moeten echt beleven dat iemand er niet meer is. Door hun zintuigen te gebruiken kunnen zij toch ervaren wat het gemis is en dat is belangrijk om te kunnen rouwen. Begeleiders, ouders en andere verwanten kunnen mensen met een verstandelijke beperking helpen door het overlijden zo concreet mogelijk voor te stellen en in verband te brengen met actuele ervaringen. Het gestorven lichaam zien en voelen, uiteraard onder begeleiding, kan helpen.

Instelling

Veel verstandelijk gehandicapten wonen niet thuis maar in een zorginstelling of gezinsvervangend tehuis. En ook daar overlijden mensen. Dat is niet alleen een verlies voor hun familieleden, maar ook voor de bewoners en het personeel van de instelling. Het is belangrijk dat al die groepen betrokken zijn bij het afscheid nemen.

Symbolen

Rituelen en symbolen bieden houvast voor verstandelijk beperkten. Een foto van de overledene of een voorwerp dat iemand altijd bij zich had, maken meer dan woorden duidelijk wat er is gebeurd. Taal is vaak een te abstract middel om deze mensen bij de uitvaartdienst te betrekken. Een actieve bijdrage, hoe eenvoudig ook, werkt voor hen beter. Een kaarsje aansteken, bloemen of tekeningen op de kist leggen of een lied zingen.

Het is belangrijk dat de persoon met een verstandelijke beperking wordt voorbereid op de uitvaart. Het maakt hierbij natuurlijk verschil of een uitvaart mede door de instelling wordt vormgegeven of dat het om de uitvaart van een niet gehandicapt familielid gaat. In dat laatste geval zal de verstandelijk beperkte zich waarschijnlijk meer moeten aanpassen aan de gebruikelijke gang van zaken. Bij een dienst waarbij ook medebewoners aanwezig zijn, is het goed om meer tijd in te plannen dan voor een standaard uitvaart. Ook is het goed om na te gaan of er medebewoners zijn die in een rolstoel zitten en te zorgen dat hiervoor voldoende ruimte is.

Late rouw

De symbolen en rituelen uit de dienst kunnen later weer herhaald worden zodat de relatie tussen het sterven en het definitief niet terugkeren van de overledene actueel kan blijven. Het komt voor dat een verstandelijk beperkte heel nuchter reageert op het nieuws van iemands overlijden. De rouwreactie komt pas later, op het moment dat het gemis ervaren wordt of wanneer het besef doordringt dat iemand echt niet meer terugkomt. Een herinneringsboek, foto's of een herinneringshoekje met een kaarsje kunnen dan helpen. Luisteren en laten praten zijn belangrijk.

Voor meer informatie over rouwverwerking bij verstandelijk beperkten kunt u de brochure 'Kun je uit de hemel vallen?' downloaden.

Mate van rouw afhankelijk van niveau

Om een verstandelijk gehandicapte goed te kunnen begeleiden bij rouw is het nodig om te begrijpen hoe zij de dood ervaren. Om dat goed te kunnen is het belangrijk dat men kennis heeft van het niveau van functioneren, zowel verstandelijk als sociaal en emotioneel. Er bestaan bij mensen met een verstandelijke beperking overeenkomsten met de manier waarop kinderen in een bepaalde leeftijdsfase omgaan met verlies. Wanneer men op de hoogte is van de mate van de verstandelijke beperking kan men kijken naar de rouwreacties die horen bij de leeftijdsfase van kinderen. Zo zijn begeleiders en ouders van verstandelijk gehandicapten beter in staat om hen te begrijpen en de juiste ondersteuning te bieden. Bij veel mensen met een verstandelijke beperking is er een groot verschil tussen de verstandelijke en de sociaal-emotionele ontwikkeling. Vooral de sociaal-emotionele ontwikkeling blijft in niveau vaak achter. Zo kan iemand met een lichte verstandelijke beperking emotioneel functioneren op het niveau van een tweejarige.