Mariska Overman
Mariska heeft HBO-theologie gestudeerd en les gegeven in levensbeschouwing, ethiek en filosofie. Professionele identiteit/beroepsidentiteit is haar specialiteit. Samen met haar man heeft ze Bureau MORBidee, een bureau gespecialiseerd in het levenseinde.
Wat niemand ziet
Vier dode kinderen. Mijn hart slaat over. Ik krijg kippenvel. Middenin een zware fase van afronding van mijn manuscript, mijn hoofd loopt over, zie ik via een Facebookbericht het nieuws. Vier dode kinderen, en een zwaargewond kind, en een zwaargewonde begeleidster. Het is nog niet duidelijk hoe het heeft kunnen gebeuren, maar feit is dat ze tussen de spoorbomen geraakt zijn door een passerende trein.
Een moeder die er niet meer is...
In 2012 overleed mijn moeder. Ze was vijfenzestig. Dat is niet oud, maar wel een heel leven. Een leven vol mooie en nare gebeurtenissen. Ze kwam uit een gezin van twee: zij en een oudere zus. Ze groeide op in de stad waar ik woon: Hengelo. Ze trouwde met mijn vader, woonde kort bij hem en zijn vader in Eibergen, en kwam ongeveer een half jaar na mijn geboorte terug in haar geboortestad. ‘Ik moet de kerktoren van Hengelo kunnen zien’, zei ze altijd. Nooit meer weg. Tot ze stierf. Toen was ze weg. Niet in onze herinnering, maar wel in het echt.
Catch22
Hoe makkelijk praat jij met je partner, kinderen of vrienden over de dood? Ik vermoed niet zo eenvoudig. Ook al lijkt het taboe op de dood minder, onder andere door programma’s op televisie zoals Over mijn lijk of Liefde voor later, het taboe in de persoonlijke levenssfeer is er niet echt minder op geworden.
Geen sinecure
Onlangs ontmoette ik Karin. Karin is tweeëndertig en gaat dood. Preciezer gezegd, want dood gaan we allemaal: ze heeft kanker met uitzaaiingen en weet dat ze niet ontzettend lang meer zal leven. En niemand weet exact hoe lang ‘niet ontzettend lang’ is, maar ze zal niet oud worden. Karin is de spiegel van ons aller toekomst, en op een dag zullen we allen zelf Karin zijn.
Het gekke van rouw
Weet je wat een van de gekke dingen van rouw is? Dat je denkt dat je mensen lastigvalt, als je er weer over begint. Op 13 november is het zesentwintig jaar geleden dat mijn broertje overleed aan de gevolgen van een verkeersongeval. Zesentwintig jaren, dat is een hele generatie. En al die tijd heb ik vooral gezwegen. Pas sinds ik columns schrijf, is het verlies van mijn broertje een vaker uitgesproken onderwerp geworden.
Dubbeldood.
Recent was het Broer-en-zussendag. En dat is een dag waarop ik dankzij de vele posts online van mensen die hun broers of zussen ten tonele voeren, meer bewust ben van het gemis van mijn broertje dan op zijn verjaardag of sterfdag.
Ooit
Ik ben bang voor de dood, daarom wil ik onsterfelijk zijn. Zo. Dat is eruit. Althans, ik zeg dat altijd, maar in feite ligt het genuanceerder. Ik ben niet bang voor dood zíjn, denk ik. Want ik weet niet hoe dat is. In het slechtste geval is er niets en weet ik het niet, in het gunstigste geval is er wel iets en dan is het niet eng. Tenzij de hel toch bestaat.
Van 'vechten tegen' naar 'vechten voor'
Vorige week overleed Sandra Reemer aan de gevolgen van borstkanker. Ze was slechts 66 jaar jong. Ik zag online de meldingen voorbijkomen, met in verschillende stukken de vaak gebruikte termen als ‘de strijd verloren’ of ‘ze vocht tegen…’.
Strijdmetaforen zijn geliefd in de wereld van de kanker. We zeggen het zo gemakkelijk: wel vechten hé? Niet opgeven, blijf strijden!' Alsof iemand een legeruniform gaat aantrekken en ten strijde trekt. Ik ben, gelukkig, niet de eerste die moeite mee heeft met die terminologie.
Niemand die het ziet.
Niemand ziet het als ik in de stad loop en een man zie die ooit naast ons zat op een terras en dat ik dan denk: hij is er nog wel.
Niemand ziet het als ik zapp en langs een tv-programma kom dat jij leuk vond en dat ik dan denk: wat stom dat je dit nooit meer kunt zien.
Carpe Diem, maar met mate
Vanochtend zag ik een filmpje met prachtige beelden voorbijkomen. Een oudere man vertelt over hoe bijzonder deze dag is, omdat het leven, en dus deze dag, een geschenk is. Stop met mopperen over van alles, praat niet meer in termen van mooi of slecht weer, leef bewust, pluk de dag. We nemen het allemaal te vanzelfsprekend aan, dat cadeau, en voor je het weet is je laatste dag daar.
De stomste verjaardag ooit
Drieënveertig zou je vandaag geworden zijn. Ik zou je vanochtend geappt hebben met felicitaties. Iets als: Hé Donny, gefeliciteerd! 43 alweer, je wordt oud! Fijne dag alvast, ik zie je zondag.
Een stappenplan voor doodgaan.
1. Laat de gedachte los dat alles te controleren is. Dat is het niet. Nu niet, en ook aan het einde van je leven niet. En belangrijk: zie dat niet als een probleem, maar als een kans. Want je hoeft niet meer al je energie te steken in controle. Gebruik je (soms spaarzame) energie om te doen wat op dat moment dat ooit komt voor jou van belang is. Zoals afscheid nemen, met naasten tijd doorbrengen, gesprekken met hulpverleners voeren over de zorg voor jou, etc.
De ander ben jij
Soms zijn er van die dagen die anders zijn dan andere. Maandag 24 oktober was zo'n dag. Ik ging mee met Rob (Bruntink, manlief) naar Amsterdam, om samen Adelheid Roosen te spreken. Ik wilde haar graag ontmoeten. Niet omdat ze een bekende Nederlander is, maar omdat ze zo heerlijk direct de confrontatie aangaat met die onderwerpen in het leven die ertoe doen. De dood bijvoorbeeld (zoals in de geweldige Yarden reclame). Of dementie (in haar voorstelling ‘Mam’).
De zin en onzin van een bucketlist
Sinds kort ben ik ervaringsdeskundige aangaande bucketlisten. Een bucketlist is een lijst met wensen die je in je leven graag zou willen vervullen. Waarom het ook in Nederland een Engelse naam heeft weet ik niet, alhoewel ik wel snap dat een ‘emmer-lijst’ aanzienlijk minder indrukwekkend klinkt.
Pokémon Go
Het zal niemand ontgaan zijn, sinds enkele maanden is er een nieuwe game-rage: Pokémon Go. Voor de enkeling die nu zijn wenkbrauwen optrekt: dit is een spel voor op je mobiel. Met dit spel trek je de wijde wereld in om via je beeldscherm (die met je camerafunctie in je mobiel werkt) zogenaamde Pokémons te vangen: animatiediertjes.
Lijkenpikkers
Ik weet dat het onderwerp ‘dood’ voor veel mensen een beladen onderwerp is. De meesten willen er liever niets over horen, soms zelfs niet als het voor henzelf of een naaste een concrete realiteit geworden is. Maar naïef als ik ben, dacht ik altijd dat mensen uit de gerelateerde branches (uitvaart en zorg), daar wel anders mee omgingen. Inmiddels weet ik wel dat dat een illusie is. Ook mensen uit de branche spreken zelf vaak verrassend weinig met eigen naasten over dit onderwerp. En het vastleggen van hun wensen voor later is ook niet zo gebruikelijk als je zou verwachten bij deze groep mensen.
Sociaal sterven
Praten over de dood. Het is niet zo eenvoudig. Ook niet op momenten dat het best handig kan zijn. Bijvoorbeeld als de dood wel heel dichtbij komt, door ziekte of ouderdom. In ons land hebben we een, zeg maar, westerse houding ten aanzien van die dood en alles eromheen. Daar praat je niet over, en het individu bepaalt hoe het gaat. De patiënt staat centraal, de patiënt bepaalt. Geen zin om te praten met je vrouw over je naderende einde? Oké, dan niet. Niet delen van angsten of andere emoties, want 'dat wil de ander liever niet'? Ook oké.
Rare rouw?
Vorige week stierf, volkomen onverwacht, Prince. En ik voelde me erg verdrietig daardoor. Als jong meisje werd ik fan (1982….), en mijn hele jeugd is paars gekleurd dankzij hem. De hartstochtelijke passie waarmee ik in mijn jeugd en jong-volwassenheid fan was, is al enige tijd niet meer zo aanwezig. Fan, ja, nog steeds. Verliefd, obsessief luisterend naar de muziek, nee, dat al lang niet meer. Toch was ik enorm geraakt.
Digitale nalatenschap, een zegen?
Anno 2016 zijn er diverse initiatieven die mensen ondersteunen rondom het ‘digitale nalatenschap’. Variërend van het online vastleggen van wensen tot diensten die nabestaanden helpen computers van een overleden dierbare te ontsluiten zodat bijvoorbeeld contactpersonen van de overledenen gevonden kunnen worden. Handig voor het uitnodigen voor de uitvaart bijvoorbeeld.
In het land der rouwenden is niemand koning.
“Ik dacht altijd dat een ouder verliezen het ergste is dat je kan overkomen. Maar dat is niet zo. Een kind verliezen, dat is het allerergste dat je kan gebeuren”. Het zijn niet mijn woorden. Ik las het recent in een interview. Het zijn wel woorden die ik vaker las en hoorde. Een kind verliezen. Dat is echt het allerergste. Schijnt.
Praten over de dood, moet dat nou?
Praten over de dood. Het is niet eenvoudig, klaarblijkelijk. Thuis op de zaterdagavond kijken we liever naar de televisie. Of we drinken een wijntje op een terras, als het mooi weer is. Genieten van het leven, dat vinden we belangrijk. Praten over de dood, bah, daar word je triest van, doe maar niet.
Toekomstige herinneringen
De regen tikt tegen het raam. De wind waait. Het is overduidelijk herfst. Bijna winter zelfs. Over een paar weken is het kerst, en dan is 2015 alweer zo goed als voorbij. Alsof het niets was. Alsof de 365 dagen slechts een korte oprisping waren die je even voelde, maar die zo snel weer weg was dat je vergat dat je het had.
Oneindig leven
Ik heb in de boekenkast een klein boekje staan dat ‘Lieve meneer God’ heet. Daarin staan uitspraken van jonge kinderen over God. Preciezer gezegd, het zijn vragen die ze hebben aan God. Er staan vele prachtige vragen in, maar 1 vraag sprong er altijd uit voor me: Lieve God, in plaats van mensen te laten doodgaan en alsmaar nieuwe te maken, kunt u die we al hebben niet gewoon houden?
Zie de mens...
Journalist Mark Bos krijgt in 2012 een fatale diagnose: uitgezaaide prostaatkanker. Hij wil niet aan de chemotherapie en kiest ervoor om diverse alternatieve therapieën uit te proberen. Helaas blijkt de ziekte niet in te dimmen door die therapieën. De scans laten duidelijk groei van tumoren zien, de arts is ook duidelijk: zonder chemo is het snel afgelopen.
Een kleine dood
Ineens was ze er. In het pad, achter ons huis. Ze liep met me mee, draaiend rondom mijn voeten. Mee naar de voorkant van ons huis. Mee naar binnen. Ze stal mijn hart, direct. Soulmates, zoiets, voor zover dat kan met een kat.
"You are dead"
“You are dead”. De letters, groot en zwart, met een bloedrode achtergrond, staren me aan vanaf het televisiescherm. Ik ben dood. Zucht. Alweer. Een paar minuten geleden ook al. Schrijf ik deze column dan vanuit het hiernamaals? Nee, dat is het niet. Gelukkig.
Zomer
Zomer. Ik word er altijd weemoedig van. Nooit mis ik mijn doden meer dan op dat moment. De terrassen zitten vol met mensen. Mensen die, over het algemeen, vrolijker zijn dan in de winter. Mensen die lachen, samen zijn, verhalen delen en de zon op hun huid voelen branden. Mensen die leven.
Sterven als een eskimo
Het schijnt dat zowel indianen als eskimo’s de sociale eenzaamheid opzoeken als het sterven nabij is. Misschien is dat een mythe, of misschien gebeurt het echt. Ik weet het niet. Het leek me altijd zo hard, op het moment van sterven helemaal alleen zijn. Niemand mag alleen doodgaan, dacht ik, dat is onnoemlijk triest.
De Begraafplaats
De zon schijnt. Ik loop over de begraafplaats. Links en rechts vallen zonnestralen door de bomen, op de graven. Sommige graven zijn oud, sommigen zijn recent aangelegd. Een begraafplaats is een vreemde plek. Iets klopt er niet. Vroeger vond ik het eng. Teveel horrorfilms gezien. Nu vind ik het niet meer eng. Wel vreemd. Onder mij zijn honderden doden. Vergaan tot iets onherkenbaars. Honderden levens in herinnering. Honderden mensen die gemist worden. Of werden.
De ziel van de uitvaartondernemer
Een paar jaar geleden gaf ik een workshop voor een uitvaartondernemer. Een grote regionale speler, die zoals zovele anderen, worstelde met de groeiende concurrentie van ZZP’ers. Ik had voor die gelegenheid de websites bezocht van diverse uitvaartverzekeraars/bedrijven en de wervende teksten die ik daar vond naast elkaar in een slide gezet. Bijzonder experiment. Want wat bleek?
Er is alleen het nu.
Ik zit in een café. Het is maandagavond, 8 december 2014. Ik ben niet alleen. Vanavond is het ‘Death Café’. Een bijeenkomst van een groep mensen die in een ontspannen en ongedwongen sfeer over dat onderwerp willen praten waarover meestal niet gesproken wordt: de dood. We zijn met twaalf mensen. Deels onbekend voor elkaar, tot aan deze avond.
Nieuwjaarswens
U. Ja, U. Kijkt u eens om u heen. Kijk eens naar uw meubels. Uw computer. Uw foto’s die aan muren hangen of op kastjes staan. Kijk eens naar het behang. Dat behang waarvan u al tijden denkt dat het eens vervangen moet worden. Of de planten voor het raam, naast die twee synchroon opgestelde lampjes. Lampjes die uw partner kocht, omdat ze zo mooi staan in de vensterbank. Kijk eens naar de eettafel. Die tafel die best groot is maar toch altijd weer te klein omdat de kinderen er teveel op laten liggen. Kranten, los spul, allerlei zooi die elke keer vlak voor het eten weer opzij geschoven wordt. Morgen ruimen we het wel op.
De dood. Niet te vatten.
De dood. Een bijzonder fenomeen. Er wordt zelden over gesproken. Zodra het onderwerp ter tafel komt, wuiven mensen het meestal snel weg. Alsof praten over de dood gevaarlijk is, alsof je het dan over jezelf afroept. Terwijl anderzijds we in grote getale kijken naar series als ‘over mijn lijk’, of ‘de kist’. De dood trekt aan en duwt weg.
MH17
Ik wilde vandaag een column schrijven over Allerzielen. Al schrijvend drongen zich echter steeds gedachten op over de dag van vandaag. Vandaag (10-11-14) worden 298 slachtoffers herdacht, zij kwamen om in de ramp met de MH17, in juli van dit jaar.
Dag lief broertje,
Op 30 september was het nationale broers- en zussendag. Op Facebook zag ik allerlei foto’s voorbijkomen waarop broers en/of zusters gezamenlijk lachend de camera inkijken. Wederzijdse liefdesbetuigingen ( ‘je bent zo’n geweldige zus’, ‘ik wens iedereen een zus als de mijne toe’ etc.) vlogen over de timeline.
Zij die Nederland helpen sterven?
Beste EO,
Onlangs zijn jullie gestart met een nieuwe serie: ‘Zij houden Nederland in leven’. Een unieke kijk in de Nederlandse gezondheidszorg, staat te lezen op de site. In vijf afleveringen wordt de gezondheidszorg in al haar aspecten gefilmd en getoond. Waarlijk uniek. Op wellicht één klein dingetje na.
44 jaar.
Ik ben recent 44 jaar oud geworden. Een mooie leeftijd, denk ik. Ik prijs elk jaar dat ik ouder word. Elke rimpel, elke fysieke verandering die bij een ouder wordend lichaam hoort, koester ik. Want ik leef. Ik heb teveel mensen gekend die jong stierven om het ouder worden nog te kunnen betreuren of in negatieve zin te bezien als een aftakelingsproces.
‘Maar het leven zo is leuker’
Op 18 mei 2014 overleed Wubbo Ockels. Sinds zijn ruimtereis in 1985, een gebeurtenis waar zoveel aandacht aan werd besteed dat ik zelfs als volledig ongeïnteresseerde puber hiervan iets meekreeg, ken ik zijn naam. In de jaren erna vernam ik nooit meer iets van het reilen en zeilen van Wubbo.
Nog één keer…
Kortgeleden heb ik een dvd aangeschaft. Het betrof een dvd van een Franse serie: Rebound. Ik heb het nog niet gekeken. Deels vanwege tijdgebrek (ja,ja, dat bestaat niet. Ik weet het. Alles is een kwestie van prioriteiten stellen…). Deels vanwege het onderwerp waarvan ik verwacht dat het me gaat raken. De serie gaat over een klein dorpje in de Franse Alpen waar op een dag reeds overleden inwoners terugkeren.
De dood in je achterzak.
Ik zie voor mijn geestesoog de foto’s van de uitvaart van mijn moeder, alweer bijna 2 jaar geleden. Op die foto’s staan naast mijn vader een handjevol tante’s en oom’s, wat neven en nichten en mijn eigen gezin. Inmiddels zijn twee van de aanwezigen ook gestorven. Net als mijn moeder door kanker. De eerste vrij snel, ongeveer drie maanden na de uitvaart van mijn moeder kreeg een tante alvleesklierkanker, 5 weken na de diagnose stierf ze. Kort daarna kreeg een andere tante, de zus van mijn moeder, baarmoederkanker. Ze overleed een jaar later, in de zomer van 2013.
Chemo voor de ziel?
Wat zeg je tegen iemand die ongeneeslijk ziek is en die wanhopig blijft zoeken naar manieren om de naderende dood uit te stellen? Terwijl er niets meer uit te stellen valt. Ik zie de tijd verstrijken en ik zie een focus op iets onhaalbaars.
Nieuw of oud rouwen
Lieve mensen. Er moet me even iets van het hart. Ik lees vrij veel over onderwerpen rondom de dood, omdat het mijn werk is en omdat ik het boeiend vind. Ook online kom ik uiteraard van alles tegen, via twitter met name. Een tijdje geleden kwam ik op die wijze een term tegen waar ik, op zijn zachtst gezegd, verbaasd over ben.
Al mijn doden.
Rouw is een bijzonder iets. Het is volgens het woordenboek een verzamelnaam voor gevoelens die door een verlies opgeroepen kunnen worden. Het is een naam waar theorieën aan verbonden kunnen worden.
Liefde tot de dood?
Amour ( Haneke, 2012 ). Een film over euthanasie. Dat zegt althans, en hij is niet de eerste, Paul Verhoeven ( n.a.v. zijn stem op deze film voor de recente Oscar uitreikingen ).
Januarigedachten
Vergankelijkheid. Een woord dat bij elke jaarwisseling terugkomt. Luisterend naar de zoveelste lijst met allerbeste nummers van de afgelopen decennia bekruipt me altijd het gevoel van vergankelijkheid.
Hokjesdenken in het land van sterven en rouw.
Denken in hokjes. Wie doet het niet. Uiteraard proberen we als intelligent en weldenkend mens te voorkomen dat we het doen, want we weten het heel goed: niemand past 100 % in een hokje. Toch vinden we het anderzijds ook weer leuk om te doen, we categoriseren van alles in het leven. Lekker overzichtelijk, dat dan weer wel.
Comfortabel sterven.
Comfort. Een woord waarbij ik direct associaties krijg. Ik denk aan bedden. Aan fietsen met aerodynamische gelzadels. Aan loungebanken. Aan hotels met comfortabele sauna’s. Aan ligbedden op het strand ( heel comfortabel, niet al dat zand in je bikini ). Aan winterjassen die hoog sluiten ( lekker warm ). En aan nog veel meer leuke producten.
Vandaag nam de dood.
Vandaag was een bijzondere dag. Een dag waarop iemands bestaan letterlijk ten einde kwam in de oven van een crematorium. Na het overlijden een week ervoor, verdween het lichaam nu volledig uit zicht. Onherroepelijk definitief.
Je weet wat het is
Tijd is een wonderlijk iets. Je weet wat het is is totdat je het moet uitleggen.
Onsterfelijk tot het einde
In mijn column van vorige maand schreef ik over de rol van artsen in het doorbehandel-vraagstuk. Daarbij stelde ik dat de aandacht voor het aspect 'angst voor de dood' onderbelicht is. De discussie wordt vooral medisch-ethisch gevoerd, de persoonlijke visie op dood en sterven van de arts, waarbij de genoemde angst voor de dood volgens mij een rol speelt, wordt nauwelijks besproken. En hoe zit het dan met de rol van de patiënt?
Hemelse proporties…
Doorbehandelen. De discussie die sinds kort een hippe discussie is geworden draait om de vraag of artsen te lang doorgaan met behandelen, en hoe dat dan komt. Onlangs vond er zelfs een druk bezocht KNMG-symposium plaats om hier aandacht aan te besteden ( ‘Geef nooit op’ 14 juni 2012, Domus Medica, Utrecht).
Met een buiging
De stilte. De rust. De ruimte en de tijd om te zijn, om te voelen. Samen met anderen, of alleen. Ernaast, of op iets meer afstand. Praten, fluisteren. Aanraken, kussen, strelen. Over haar wangen, haar voorhoofd. Je hoofd op haar borst leggen en de hartslag voelen die er niet meer is.
Het woord van de dood
Waarover men niet spreken kan, kan men beter zwijgen. Hoe doen we dat dan met iets dat er wel is, iets dat we menen te kennen, maar waar geen woorden voor zijn?
Ik stond erbij en ik keek er naar…..
Een column schrijven. Elke maand rond de 20e begin ik na te denken waar ik iets over wil zeggen. Iets dat te maken heeft met dood, uiteraard. Zondag 18 maart kreeg ik het onderwerp voor deze column in de schoot geworpen; mijn moeder stierf.
Een goede dood is geen dood
Een goede dood, bestaat dat? Volgens sommigen wel. In 2000 publiceerde het Britisch Medical Journal 12 principes van een goede dood. De 12 punten zijn stuk voor stuk hele aardige principes, niets mis mee. Tuurlijk willen we waardigheid en privacy.
Waardig dood zijn
Al langere tijd wordt her en der de discussie over waardig sterven gevoerd. Een lastige discussie, want wat is waardig? Voor de één zit waardigheid in het ontbreken van pijn op het sterfbed, de ander hecht vooral waarde aan keuzevrijheid rondom de dood; zelf bepalen wanneer het moment daar is.
De dood leeft
De dood leeft. Het is de naam van de tentoonstelling die nog tot 26 augustus 2012 in het Tropenmuseum in Amsterdam te zien is. De naam doet vermoeden dat de dood alom tegenwoordig is en volop onder de aandacht is van de bevolking. Niets taboe, de dood is geaccepteerd en deel van ons leven. Uiteindelijk gaan we allemaal dood toch?
