Omgang met de dood, verlies en rouw vereist ruimte voor variatie

vrijdag 10 december 2021

Door toenemende medische mogelijkheden lijkt het leven tegenwoordig soms haast maakbaar. Af en toe lukt het om de dood uit te stellen. Maar het vermijden, kunnen we niet. De Raad voor Volksgezondheid & Samenleving laat in het inspiratieadvies Stervelingen – Beter samenleven met de dood zien dat ruimte voor variatie een vereiste is voor goed samenleven met de dood, verlies en rouw. De Raad biedt het advies 9 december 2021 aan de Kamerleden meneer Van der Staaij, mevrouw Tellegen en mevrouw Ellemeet aan.

Ruimte voor variatie

Maatschappelijke ontwikkelingen als individualisering, ontkerkelijking en een toename van culturen leiden ertoe dat we steeds minder standaardrituelen kennen voor de omgang met de dood, verlies en rouw. Ook is dit steeds meer geprofessionaliseerd; sterven vindt in Nederland tegenwoordig meestal plaats in zorginstellingen. Hoe kunnen we goed omgaan met sterfelijkheid en de dood? In het advies stelt de Raad dat mensen zeer uiteenlopende, grillige, en ook betekenisvolle ervaringen hebben met de dood. Het is daarom belangrijk deze variatie aan ervaringen, gedachten en behoeften rondom rouw en de dood te uiten en erkennen. En te leren van elkaar. Er bestaat geen ‘beste manier’ om te rouwen of sterven. Onze steeds diverser wordende maatschappij biedt mogelijkheden om gezamenlijk nieuwe vormen te vinden om goed
samen te leven met de dood.

De dood niet alleen een medische gebeurtenis

Vaak wordt er op abstracte wijze over de dood gesproken: in statistieken, als een fenomeen dat voorkomen dient te worden, of juist als oplossing voor mogelijk lijden. Dit advies normaliseert de dood als onderdeel van het leven. ‘Sterven’ is daarbij niet alleen een medische gebeurtenis, maar ook een maatschappelijke. Goede ondersteuning van mensen die met de dood te maken krijgen, is moeilijk te vatten in protocollen of gedetailleerde regelgeving. Werkgevers en collega’s onderling, scholen en organisaties kunnen beter samenleven met de dood faciliteren door het gesprek te voeren over specifieke behoeften van een stervende of rouwende, en hierover in contact te blijven.

Voorbeelden over samenleven met de dood

Aan de hand van voorbeelden en beelden over omgaan met dood en rouw toont dit advies de veelkleurigheid in het samenleven met de dood. Dit nodigt uit om samenleven met de dood gezamenlijk beter vorm te geven. Onder andere:

• in-Game begrafenissen en herdenkplaatsen, nu mensen van over de hele wereld tegenwoordig digitaal vriendschappen opbouwen;
• ‘De Dooie Hoek’ op Lowlands: een doodskist op het festivalterrein. Bezoekers konden in de kist gaan liggen om te voelen hoe dat is, hun favoriete uitvaartmuziek uitkiezen en een bucketlist invullen;
• een 18e-eeuwse afbeelding van de ‘dodendans’ – een bewustwording van de onvermijdelijkheid van de dood, onafhankelijk van rang.

Grenzen aan genezen en verbeteren

In de opmaat naar dit advies publiceerde de Raad de driedelige podcastserie Stervelingen, waarin je luistert naar mensen die op een indringende manier met de dood te maken hebben gehad. Met het thema Grenzen aan genezen en verbeteren adviseert de Raad over het omgaan met kwetsbaarheid, lijden en sterven.