Dood? Geen zand erover!

donderdag 20 februari 2020

In de nieuwe expositie ‘(Re)design Death’ staan zo’n vijftig actuele designs rondom voorbereiding op de dood, afscheid, rouw en eeuwig leven. De expositie laat zien hoe designers, vaak na een persoonlijke ervaring, invulling geven aan de behoeften en rituelen die er zijn rondom overlijden. Het bespreekbaar maken van de dood kan veel verschil maken in het verminderen van angst voor de dood en het accepteren van sterven als onderdeel van het leven. Daarnaast werken tien designers op dit moment aan een concept rondom de vraag “wil je eeuwig leven?”. De drie beste ontwerpen krijgen uiteindelijk een plek in de expositie. De expositie is tot en met 24 januari 2021 te bezoeken in Cube design museum.
Iedere seconde sterven er ergens op de wereld twee mensen. Dit gegeven inspireerde kunstenaar Niek Audenaerd (1986) tot het werk ‘Departures’, waarop de wereldwijde hoeveelheid ‘vertrekkende’ mensen wordt aangekondigd als ware zij vliegtuigen. Dit werk confronteert de bezoeker aan de expositie ‘(Re)design Death’ direct bij binnenkomst met het thema van de expositie: de dood. Zoals ieder leven een begin kent met de geboorte, is ook het einde onvermijdelijk.
In vier opeenvolgende thema’s verkent de expositie hoe designers zich laten inspireren door de dood
Voorbereiding
Met de vooruitgang van de medische wetenschap is sterven steeds meer een gemedicaliseerd proces geworden. Er zijn mensen die ervan uitgaan dat we binnen afzienbare tijd helemaal niet meer hoeven sterven. Vooralsnog overlijden we echter op de gemiddelde leeftijd van 80,9 jaar bij vrouwen en 76 jaar bij mannen (bron: CBS, 2018). Voorbereiding is dus niet overbodig Eén van de ontwerpen in de expositie die kan helpen bij die voorbereiding is ‘Outrospectre’ (2020) van de Nederlandse ontwerper Frank Kolkman. Met behulp van virtual reality heeft Kolkman een bijna-doodervaring ontworpen vanuit de overtuiging dat dit de angst voor de dood vermindert.

Afscheid

Met de ontkerkelijking van Nederland zijn er steeds minder vastomlijnde rituelen voor hoe we bij sterven afscheid nemen van het leven en voor hoe we afscheid nemen van overleden dierbaren. Steeds vaker wordt gekozen voor een persoonlijke invulling van de uitvaart. Zo ontwerpen designers alternatieven voor de rechttoe rechtaan doodskist. Sjeng Schellinx uit Maastricht is de ontwerper van de zit-ligkist: een kist waarin de overledene wordt opgebaard in “luie leunstoelhouding”. Ontwerpduo Citelli en Bretzel heeft een heel andere manier om een lichaam te begraven. Hun ‘Capsula Mundi’ bestaat uit een biologisch afbreekbare, ei-vormige capsule waarin het overleden lichaam wordt geplaatst. Na begraving wordt hierop een boom geplant als gedenkteken. Nabestaanden verzorgen de boom en zo biedt deze een andere manier van gedenken. Daarnaast verandert hiermee het aangezicht van begraafplaatsen.

Rouw & voortleven

In het verleden was een bepaalde periode van rouw gebruikelijk, waarin alleen sobere, zwarte kleding werd gedragen. In de periode van zware rouw werden briefpapier en zakdoeken zwart omrand. Tegenwoordig bedenken veel nabestaanden eigen rouwrituelen om hun verdriet en gemis een plaats te geven. Hierbij voert in Nederland het traditionele zwart ook niet meer de boventoon. In veel niet-westerse culturen is wit juist de kleur die symbool staat voor de dood. Designer Marije Vogelzang ontwierp in 1999 een volledige witte maaltijd voor een uitvaart; zowel voedsel als servies en de ruimte waarin de maaltijd geserveerd wordt, was wit. Speciaal voor de expositie maakt zij een herontwerp, aangepast aan de tegenwoordige tijd. Begrippen als organisch, duurzaam en diervriendelijk zijn opgenomen in het ontwerp.
Eeuwig leven
Het laatste thema van de expositie stelt het meest extreme herontwerp van de dood aan de kaak: het uitschakelen van de dood. Cube heeft tien jonge ontwerpers gevraagd na te denken over vragen rondom het eeuwige leven. Wil jij eeuwig leven? En wat heb je daar dan voor over? Wat ís leven eigenlijk, wat is bewustzijn? In een wedstrijd gaan de ontwerpers aan de slag met het maken van een ‘conversation piece’ over dit thema. In de eerste twee weken na de opening van de expositie kan publiek hun stem uitbrengen op het stuk dat volgens hen het beste het gesprek op gang brengt. Op basis van deze stemmen en het oordeel van een vakkundige jury worden de drie beste ontwerpen gekozen. De designers hiervan winnen een geldbedrag en zien hun ontwerp gedurende de gehele looptijd terug in de expositie.