Ter beschikking van de wetenschap

Gebruik voor wetenschappelijk onderzoek en onderwijs

Een lichaam dat ter beschikking is gesteld wordt gebruikt voor medisch-wetenschappelijk onderwijs en onderzoek. Dankzij deze lichamen kunnen studenten het medisch vak leren en kunnen specialisten nieuwe operatietechnieken ontwikkelen. Wanneer iemand zijn of haar lichaam ter beschikking stelt zal er geen crematie of begrafenis plaatsvinden. Voor de nabestaanden kan dat best een grote impact hebben, daar komt nog eens bij dat ze binnen 24-uur afscheid zullen moeten nemen van de overledene.

Aanmelden

Als u uw lichaam na uw dood ter beschikking van de wetenschap wilt stellen, dient u bij leven contact op te nemen met een van de Nederlandse universiteiten of met een aan een universiteit verbonden ziekenhuis. De voorwaarden zullen per universiteit verschillen. U zal in ieder geval gevraagd worden om een codicil te maken waarin u (met de hand geschreven) verklaart dat u uw lichaam ter beschikking wilt stellen van de wetenschap. Dit codicil zal worden bewaard op het anatomisch instituut, maar u en uw huisarts zullen er ook een kopie van ontvangen.

Op de website van de Transplantatie Stichting is een overzicht te vinden van alle anatomische instituten in Nederland waar mensen hun lichaam ter beschikking kunnen stellen. Neem contact op met het anatomisch instituut van keuze voor informatie over de mogelijkheden en voorwaarden.

Lichaam kan worden afgewezen

Geen van de universiteiten zal u kunnen garanderen dat uw lichaam uiteindelijk ook daadwerkelijk wordt geaccepteerd. De vraag of u begraven of gecremeerd wilt worden is met de keuze terbeschikkingstelling dus niet uit de wereld, evenals eventuele kosten voor de uitvaart. Een en ander hangt logischerwijs samen met de wetenschappelijke behoefte aan lichamen op het moment van overlijden. Er kan simpelweg een overschot aan lichamen zijn; jaarlijks zijn er circa 500 lichamen nodig. Daarnaast kan ook op basis van de doodsoorzaak worden besloten een lichaam niet te accepteren. Hierbij kan gedacht worden aan een te hoge leeftijd, kanker, besmettelijke ziekten of een ongeluk waardoor het lichaam te ernstig beschadigd is.

Na overlijden

Direct na het overlijden moet de universiteit op de hoogte worden gesteld. Zij zullen waarschijnlijk vragen naar informatie over de doodsoorzaak. Direct hierna nemen zij een besluit of het lichaam geaccepteerd wordt. Is dat het geval dan moet het lichaam binnen 24-uur worden binnengebracht bij de universiteit. Het vervoer gebeurt met een gewone rouwauto waarbij het lichaam doorgaans in een ‘lijkzak’ wordt vervoerd in plaats van een kist. Het lichaam moet zo snel worden overgebracht omdat het moet worden geconserveerd. Het duurt meestal nog lang voordat een lichaam daadwerkelijk ‘gebruikt’ wordt. De wetgever heeft bepaald dat in de eerste 36-uur in ieder geval nog geen onderzoek mag worden gedaan op het lichaam.

Wat doet men met de resten?

Nadat het lichaam is ‘opgebruikt’ bij (diverse) onderzoeken zal de universiteit ervoor zorgen dat het wordt gecremeerd of (anoniem)begraven. Het anatomisch instituut heeft de volledige zeggenschap over het lichaam en zal het niet meer teruggeven aan de familie. De uiteindelijke crematie of (anonieme)begrafenis van het ontlede lichaam kan soms jaren na overlijden pas plaatsvinden.

Belangrijk om te regelen bij leven

Wanneer u uw lichaam ter beschikking wilt stellen is het belangrijk dat u dit bespreekt met uw dierbaren. Voor uw dierbaren die na uw dood achterblijven heeft het namelijk wel een aantal consequenties. Vooral het feit dat er geen begrafenis of crematie plaatsvindt kan moeilijk zijn voor de nabestaanden. Daarnaast is zo dat uw nabestaanden nauwelijks nog tijd zullen hebben om afscheid te nemen. Door het onderwerp bespreekbaar te maken voorkomt u dat uw geliefden hiermee worden overvallen na uw overlijden.

Omdat het lichaam na overlijden zo snel moet worden weggebracht is het handig om een lijst met belangrijke telefoonnummers te bewaren bij uw andere papieren. Hierdoor kunnen nabestaanden na het overlijden snel worden bereikt zodat ze nog even een moment hebben om afscheid te nemen.

Orgaan- of weefseldonatie

Het kan zijn dat de overledene zich heeft aangemeld als donor in het nationale Donorregister. In het ziekenhuis zal de arts na het overlijden van een patiënt eerst het Donorregister raadplegen om in te zien of iemand donor wilde zijn en welke keuzes zijn vastgelegd. Artsen mogen het register ook inzien als iemand nog niet is overleden. Dit mogen ze echter alleen als het overlijden onafwendbaar is en men logischerwijs mag verwachten dat de patiënt binnen enkele uren zal sterven.

Orgaan- of donordonatie kan alleen plaatsvinden als de overledene zich bij leven had aangemeld in het Donorregister of wanneer de nabestaanden er toestemming voor geven.

Verschil tussen orgaandonatie en lichaamsdonatie

Bij orgaan- of weefseldonatie wordt alleen het orgaan of het weefsel uit het lichaam genomen dat gebruikt wordt voor transplantatie. Nadat deze zijn uitgenomen krijgen de nabestaanden de rest van het lichaam weer terug zodat de nabestaanden de overledene kunnen cremeren of begraven. Bij lichaamsdonatie heeft de overledene bij leven toestemming gegeven om het hele lichaam na overlijden af te staan aan de medische wetenschap. De nabestaanden krijgen het lichaam van hun dierbare nooit meer terug en kunnen de overledene dus ook niet laten begraven of cremeren.

Zowel orgaandonatie als lichaamsdonatie

Het is mogelijk om zowel orgaandonor als lichaamsdonor te zijn. In dat geval krijgt de orgaandonatie in eerste instantie voorrang. Organen die geschikt zijn voor donatie worden dan eerst uitgenomen. Daarna zal de rest van het lichaam alsnog worden overgebracht naar het anatomisch instituut. Het is overigens wel zo dat niet ieder anatomisch instituut lichamen aanneemt die eerst zijn gebruikt voor orgaan- en/of weefseldonatie. Het is daarom altijd verstandig om bij leven contact op te nemen met het anatomisch instituut van keuze.

Wanneer het lichaam na orgaan- en/of weefseldonatie niet meer geaccepteerd wordt moeten de nabestaanden alsnog zelf zorgen voor de begrafenis of crematie.

Kijk voor regelgeving over dit onderwerp op www.rijksoverheid.nl.