Foto's van (oorlogs)graven; beeldrecht?
22 november 2004
Vraag nummer: 3492 (oude nummer: 5004)
Geachte heer Van der Putten,
Wij krijgen de laatste tijd regelmatig telefoontjes met vragen over het maken van fotos van (oorlogs)graven en het publiceren daarvan. Meestal komt de vraag erop neer of je zo maar, al dan niet voor commercieel gebruik, fotos van graven mag publiceren bv. in boeken of op een website.
Wij willen namen van overledenen en foto's van de graven in een register opnemen. Bestaat er een soort beeldrecht op grafstenen? Kun je als rechthebbende of belanghebbende c.q. organisatie publicatie van graffoto's verbieden?
Ik zou het zeer op prijs stellen om hierover uw mening te horen.
Antwoord:
Geachte heer of mevrouw,
Allereerst moet ik opmerken inzake het beeldrecht en dergelijke niet kundig te zijn en alleen algemene huis-, tuin- en keukenopmerkingen te kunnen maken.
Ik begin eerst maar eens om u te verwijzen naar enkele vragen over het fotograferen van grafmonumenten die ik heb behandeld op deze site en die zijn opgenomen onder de rubriek Begraven en de sub-rubriek Grafsteen/monument. Een overzicht is opgenomen in de vraag 'Ongewenste publicatie foto's begraafplaats (verbod om te fotograferen in reglement)'.
Ik meen dat het zo is, dat het afhangt van de aard van de foto en eventuele publicatie (wel of niet privé, wel of niet openbaar en wel of niet commercieel) of het wel of niet kan.
Of "het kan" klinkt trouwens al aardig on-juridisch. Maar dat is het ook, want er is juridisch weinig geregeld.
Het is niet zo dat er wetgeving is die het nemen van foto's en het gebruik en publicatie van foto's in algemene zin verbiedt.
Het is wel zo dat er soms op het object dat wordt gefotografeerd (beeld)rechten bestaan. Dan is (denk ik) het fotograferen zelf niet verboden, maar wel het publiceren van die foto als dit niet is met toestemming van de gerechtigde. (De gemeente Wassenaar heeft een jaar geleden geprobeerd het fotograferen van de woning van de kroonprins te verbieden, maar de rechter haalde dat onderuit. De actie 'fotograferen' is ook niet verboden te maken, behalve wellicht in combinatie met militaire objecten en spionage en dergelijke. Maar dat terzijde). Die toestemming voor publicatie verkrijgt men dan in de regel door of na betaling van een (meestal bescheiden) som gelds. Beeldrecht is het recht van de persoon/kunstenaar die het object ontworpen heeft.
Denk aan discussies van 2 of 3 maanden geleden over foto's van de Erasmusbrug in Rotterdam: de ontwerper eiste vergoeding van beeldrecht en scheen nog gelijk te hebben ook. Een frappant staaltje beeldrecht is dat van meneer Peter Struycken op zijn ontwerp van de bekende postzegel van HM koningin Beatrix uit 1981 (de zegel die uit vele kleine puntjes is opgebouwd). Verzamelaars van postzegels weten dat deze zegels niet in de catalogus worden afgebeeld omdat de NVPH geen beeldrecht wil betalen. Voor een leek is het een ronduit waanzinnig idee dat er voor het afbeelden van zoiets doodnormaals als de gewone Beatrix-postzegel een bedrag verschuldigd is. Het is de enige Nederlandse postzegel waar het voor geldt. Maar het is zo.
Beeldrecht is niet het recht van de eigenaar van een object, maar van de ontwerper. Maar dan zal het aan bepaalde eisen van kunstzinnigheid moeten voldoen, anders zou je nooit van enig voorwerp meer een foto ergens kunnen afbeelden, want alles is natuurlijk een keer bedacht en ontworpen.
Als ik dit verhaal plaats op grafmonumenten, constateer ik dat de kunstenaar die een monument heeft ontworpen wellicht mogelijk aanspraak kan maken op beeldrecht. Maar ik denk dat er heel erg weinig ontwerpers van grafmonumenten zijn die er aanspraak op maken, net zoals dat er maar heel weinig ontwerpers van bruggen zijn die dat doen en weinig ontwerpers van postzegels.
Ik denk dat het voor uw organisatie en voor uw doel een verwaarloosbaar risico is. Als u helemaal voorzichtig en netjes wilt zijn, dan zou u bij het register een disclaimer op moeten nemen waarin staat dat als er personen of instanties zijn die menen rechten te hebben op beeldmateriaal, zij zich tot u kunnen wenden. U kunt dan aanhoren/lezen op grond waarvan iemand rechten meent te hebben en alsnog besluiten om het beeldmateriaal te verwijderen. En als u de materiaal in eerste instantie te goeder trouw hebt geplaatst, heeft dat ook geen repercussies in die zin dat iemand met terugwerkende kracht een vergoeding kan claimen.
Voor alle duidelijkheid: de eigenaar van een object heeft geen beeldrecht. Beeldrecht is een intellectueel eigendomsrecht.
De eigenaar van een graf en grafmonument is formeel de eigenaar van de begraafplaats *(dat is altijd zo, maar dat heeft feitelijk nauwelijks betekenis; ik heb er de afgelopen jaren al vele publicaties aan gewijd); de rechthebbende op het graf is zakelijk gerechtigde en heeft 'de zeggenschap'. Nu is het de vraag of dat ook inhoudt dat men toestemming moet geven voor de publicatie van foto's van het graf/grafmonument. Als het gaat om een soort overzichtsfoto van de begraafplaats waar min of meer toevallig dit graf op staat, ook al is het toevallig op een prominente plaats, dan is dat niet zo. Als er een register is van overledenen en de graven van die betreffende personen zijn afgebeeld, dan kan het wat anders worden. Als het een commercieel register zou zijn, waar op de een of andere manier aan verdiend wordt, door of mede door de betreffende foto, dan ligt een soort toestemming of instemming m.i. in de rede. Maar daar is in uw geval geen sprake van.
Ik meen dat noch aan de rechthebbende op een graf, noch aan andere nabestaanden, noch aan de begraafplaats toestemming hoeft te worden gevraagd voor de publicatie van een foto van dat graf in uw register. Dat nog los van de vraag of eenvoudig of moeilijk te achterhalen is wie rechthebbende is en wie nabestaanden zijn.
Ik zie ook geen verschil tussen de foto en de overige persoonsgegevens die van een overleden persoon in het register zijn opgenomen. Waarom zou je geen foto mogen publiceren en wel iemands naam en geboortedatum e.d.?
Kan een nabestaande het verbieden? Dat meen ik niet. Een nabestaande kan publicatie alleen via de rechter verboden krijgen indien hij of zij kan aantonen of aannemelijk maken dat sprake is van een onrechtmatige daad van uw stichting jegens hem of haar.
Dat zie ik niet zo snel gebeuren. Voorts denk ik dat als iemand met goede argumenten komt, uw stichting ook zo wel voor rede vatbaar is, zonder tussenkomst van de rechter. Het lijkt mij ook geen halszaak om een foto niet te publiceren, als iemand bijvoorbeeld met het verhaal komt dat die foto vreselijke herinnering oproept, nachtmerries veroorzaakt etc. U kunt de foto dan gewoon in archief houden en alsnog over 25 of 50 jaar publiceren, bij wijze van spreken. Of alleen gebruiken, ter inzage geven of ter beschikking stellen als iemand er naar vraagt.
Maar wat voor u denk ik van belang is, is om te weten dat u niemand toestemming vooraf hoeft te vragen. Alleen als mensen achteraf bezwaar maken dient u aan de hand van de argumenten en de relatie van betrokkene met de overledene (een achterachterneef is iets anders dan de partner of een kind) te beoordelen of het gepast is om de foto niet meer te publiceren.
Ik heb soortgelijke vragen al enkele malen behandeld. Ik noemde al de vele verwijzingen in de vraag Ongewenste publicatie foto's begraafplaats (verbod om te fotograferen in reglement).
* NB Voor het eigendom van grafmonumenten geldt sinds 2010 en 2011 een nieuwe wettelijke regeling. Zie de video "Van wie is de grafsteen?"
Met vriendelijke groet,
mr W.G.H.M. van der Putten
TIP
Laat nabestaanden niet onnodig zoeken naar oude polissen. Registreer of u een uitvaartverzekering hebt op Uitvaartverzekeringsregister.nl
Ook verstandig om in te vullen als u GEEN verzekering hebt.
TIP
Vergelijk snel en eenvoudig offertes van uitvaartondernemers via de site Uitvaartoffertes.nl
TIP
Bezoek ook eens de video-adviesrubriek: Infotheek - reportages - kijkersvragen - juridische vragen en antwoorden (klik hier).
Zoals: Wie is verantwoordelijk voor de kosten van de uitvaart?
TIP
Melden van overlijden. Landelijk gratis meldnummer overlijden: 0800-783 73 43.
TIP
Regel hier uw begrafenis of crematie.
TIP
www.urnenwinkel.nl. De mooiste collectie urnen voor de beste prijs.
