Eigendom grafmonument (arrest Hoge Raad; vraag glaskunstenaar met verontruste klanten)
26 november 2002
Vraag nummer: 1661 (oude nummer: 2026)
Sun, 10 Nov 2002 17:31
Beste mensen,
De afgelopen week heeft er in de krant het arrest van de Hoge Raad gestaan betreffende het eigendomsrecht van het geplaatste grafmonument. Ik ben glaskunstenaar met de specialisatie grafmonumenten. Ik heb nu al een aantal telefoontjes gehad van verontruste cliënten van mij. Deze mensen vragen zich nu af hoe het met hun kunstwerk gaat in de toekomst. Is het nu werkelijk zo dat de nabestaande geen juridisch eigenaar meer is van de geplaatste steen. Indien dit het geval is zal dit in ieder geval voor mijn clienten een hele grote emotionele impact hebben.
Graag wil ik hier duidelijkheid in. Kunt u mij deze duidelijkheid geven.
Met vriendelijke groeten,
Brenda Bleijenberg
Antwoord:
Geachte mevrouw Bleijenberg,
Inderdaad is het zo dat een grafmonument direct na plaatsing eigendom wordt van de begraafplaats. Dat is overigens niet nieuw. Ons recht is al sinds de 18e eeuw zo. Men was en is het zich alleen meestal niet bewust.
De Hoge Raad heeft in de arrest van 25 oktober 2002 alleen bevestigd dat het is zoals het is. (NB in 2011 is dit wettelijk veranderd, zie de video hieronder).
Regelmatige bezoekers van mijn site wisten het overigens al járen.
De vraag is wat e.e.a. in de praktijk betekent. Voor de rechthebbenden op een graf en de 'eigenaar' van een kunstwerk op een graf betekent het feitelijk helemaal niets. Ik herhaal het voor de duidelijkheid: helemaal niets.
Ik zal het uitleggen.
Ik beschrijf eerst (1) de huidige juridische situatie en (2) de situatie zoals veel mensen dachten dat het was.
1. De rechthebbende op een graf heeft een grafrecht. Een grafrecht geeft zeggenschap ('een uitsluitend recht' zegt de wet) over de ongeveer 2 vierkante meter die het graf beslaat. Die zeggenschap strekt zich uit tot IN de grond (de rechthebbende bepaalt wie begraven mag worden en wie niet) en tot BOVEN de grond (de rechthebbende kiest zelf het monument van zijn keuze, moet het zelf onderhouden, zelf laten repararen als er iets kapot is en draagt zelf het risico als het monument zou omwaaien en is verantwoordelijk als zijn monument omwaait en bijvoorbeeld het naastliggende graf beschadigt). De begraafplaats heeft het juridisch eigendom, maar de rechthebbende heeft alle zeggenschap en lusten en lasten (zeg maar: het 'economisch' eigendom). Dat is gewoonlijk geregeld in de beheersverordeningen en beheersreglementen van begraafplaatsen.
2. Stel dat niet de begraafplaats, maar de rechthebbende op een graf de eigenaar van het grafmonument is. Wat betekent dat? Dat houdt in dat de rechthebbende zelf het monument van zijn keuze kiest, het zelf moet onderhouden, zelf laten repareren als er iets kapot is en zelf het risico draagt als het monument zou omwaaien en verantwoordelijk is als zijn monument omwaait en bijvoorbeeld het naastliggende graf beschadigt.
U ziet: tussen 1 en 2 is geen verschil. Althans niet voor de rechthebbende.
Wat is dan het nut van deze rechtsregel en wat betekent dan de uitspraak van de Hoge Raad?
Het verschil is het risico van de begraafplaats. Als een grafrecht afgelopen is en het monument blijft staan, dan is de vroegere rechthebbende niet meer aansprakelijk en verantwoordelijk. Maar wél de juridische eigenaar: de begraafplaats. Ook als de begraafplaats haar administratie niet op peil zou houden en van een graf waar nog rechten op rusten niet zou weten wie de rechthebbende is, is de begraafplaats aansprakelijk als de rechthebbende niet te vinden is.
De juridische eigendom en de daaruit voortvloeidende aansprakelijkheid van de begraafplaats is een waarborg voor onschuldige derden, die het slachtoffer zouden kunnen worden van schade die is veroorzaakt door een grafsteen.
Ik pak een theoretisch geval. U werkt met glas. Stel er is een glas-in-lood monument en op de een of andere manier zou tijdens een storm een stuk glas los raken, wegwaaien en bij een rondlopende bezoeker een snee in het been veroorzaken. Voor de ziektekosten van die bezoeker is de rechthebbende van het graf(monument) aansprakelijk. Dat is zo als de rechthebbende juridisch eigenaar is en het is ook zo als (weliswaar de begraafplaats juridisch eigenaar is maar) de rechthebbende economisch eigenaar is. Dat maakt geen verschil. Maar, als het zou gaan om een graf voor 20 jaar en dit voorval gebeurt in het 21e jaar, dan is de rechthebbende niet aanspreekbaar. Maar wèl de begraafplaats, die juridisch eigenaar blijft. Daarom is deze rechtsregel een bescherming voor derden. En de begraafplaats kan haar risico's beperken door óf goed bij te houden welke monumenten nog goed in orde zijn, óf een monument na afloop van de termijn weg te halen.
Een en ander betekent in de praktijk, ook voor begraafplaatsen, weinig. Het komt natuurlijk wel eens voor dat een grafmonument omvalt, dat gebeurt zelfs regelmatig met zware stormen. Maar dat derden daar schade door ondervinden, komt relatief zelden voor.
Alleen al het feit dat na al die jaren/eeuwen er pas de afgelopen 10 jaar over geprocedeerd is, vanwege het principe, geeft ook al aan dat het in de praktijk weinig problemen geeft.
Over de emotionele impact voor rechthebbenden kan ik weinig zeggen. Maar het is met het monument niet anders als met het graf zelf: daar is men ook geen juridisch eigenaar van. De situatie in en boven de grond is juridisch exact hetzelfde.
Ik denk dat men niet op de juridische situatie moet letten, maar op het feit dat men zich als rechthebbende kan gedragen alsof men eigenaar is. En dat men als rechthebbende ook alle lusten en lasten van een eigenaar draagt. In gewoon Nederlands: het is gewoon hun graf en hun grafmonument. Niks meer, maar ook niks minder.
Met vriendelijke groet,
mr W.G.H.M. van der Putten
11 november 2002
Naschrift:
Er is een nieuwe wettelijke regeling voor het eigendom van grafmonumenten per 1 maart 2011.
Zie:
Zie ook vraag nummer 55854 over het eigendom van een monument en een grafkelder sinds de wetswijziging van 2011.
