Vaststellen dood door arts
7 september 2002
Vraag nummer: 1047 (oude nummer: 1382)
Sat Jun 20 00:15:34 1998
In het antwoord op een andere vraag stelt u dat er geen wettelijke verplichting is om de dood vast te stellen. Toch zal bij een niet-natuurlijke dood (bijvoorbeeld een misdrijf)het overlijden door een arts moeten worden vastgesteld, heb ik gelezen. Dit zodat de politie het onderzoek kan voortzetten en het lichaam in beslag kan nemen. Mijn vraag is, of deze vaststelling ook door ambulancepersoneel gedaan kan worden.
Vervolgens zal het lichaam, na het onderzoek ter plaatse, in veel gevallen naar een laboratorium worden afgevoerd om er sectie op uit te voeren. Mijn vraag is wie zorg voor dat vervoer moet dragen. Schkelt de politie daar een begrafenisonderneming voor in, of hebben ze zelf speciale lijkwagens (of eventueel per ambulance). Misschien nogal detaillistische vragen, maar ik moet het weten voor een scenario. Bij voorbaat dank.
Antwoord:
Sun Jun 21 01:48:47 1998
Geachte heer,
U beschrijft een op zich logische situatie < misdrijf -onderzoek door arts - politie zet onderzoek voort - lichaam in beslag genomen - afvoeren naar laboratorium - sectie > met vragen als "Mag het ambulancepersoneel de dood vaststellen?" en "Wie zorgt er eigenlijk voor vervoer?". Maar oh, oh, oh, wat een boel juridische vragen en opmerkingen roept uw korte verhandeling op.
Ook een ogenschijnlijk heel eenvoudig scenario heeft vele valkuilen. Wat dat betreft doet u er inderdaad goed aan veel gedetailleerde vragen te stellen.
Het is inderdaad zo dat er geen wettelijke verplichting is om de dood vast te stellen. Als er iemand dood op de stoep ligt en drie mensen lopen voorbij en de een zegt "Die lijkt wel dood", de tweede zegt: "Denk 't niet" en de derde zegt "Ik weet 't zeker van wel", dan kunnen ze vervolgens weer rustig doorlopen.
Niemand is wettelijk verplicht iets te doen. Als de eerste een arts is, hoeft hij/zij geen onderzoek te plegen. De derde kan een kantoorbediende zijn en toch de dood vaststellen, zonder zijn bevoegdheden te buiten te gaan.
Met deze korte scene probeer ik aanschouwelijk te maken wat ik bedoelde toen ik eerder schreef dat niemand verplicht is de dood vast te stellen en tegelijk dat iedereen bevoegd is de dood vast te stellen.
Dit scenario - het intrigeert mij dat u schrijft de vragen te stellen in verband met een scenario - is echter niet waarschijnlijk. Als drie mensen op de stoep een dode vinden, zullen ze waarschijnlijk eerst oppervlakkig kijken of de persoon echt wel dood is en proberen of ze de persoon kunnen reanimeren en direct via 1-1-2 de politie en een arts waarschuwen. (Komt goed uit, want 1 op de 3 mensen heeft tegenwoordig wel een mobiele telefoon bij zich).
Als sprake is van een misdrijf of een ongeluk, dus van een niet-natuurlijke dood, zal altijd de overledene moeten worden geschouwd door een gemeentelijke lijkschouwer. Niet door een gewone arts. Die mag dat niet. Een lijkschouwer is een speciaal benoemde arts met forensische kennis; behoort dat althans te zijn.
Als iemand op straat wordt gevonden, is het waarschijnlijk dat de politie erbij wordt gehaald om een rapportje op te maken. Men kijkt of iemand wellicht een natuurlijke dood is gestorven (hartaanval op straat bijvoorbeeld), dan wel of sprake was van een misdrijf of ongeluk, waar men nog sporen van aantreft. Het optreden van de politie heeft een strafrechtelijke achtergrond. Men zoekt bewijsmateriaal om eventueel een dader voor de rechter te kunnen brengen.
De politie kan NIET zelfstandig het lichaam in beslag nemen, zoals u schrijft. Dat kan/mag alleen de officier van justitie. De politie kan wel voorbereidende handelingen ten behoeve van beslag verrichten.
Beslag is echter een groot woord. Het lichaam wordt afgevoerd naar een mortuarium of een (gerechtelijk)laboratorium, waar onderzoek kan worden verricht door de lijkschouwer. Hoe en of dat gebeurd, hangt af van de lokale omstandigheden de aard van de doodsoorzaak. Als in een plastic zak aan de oevers van de Rijn een in stukken gehakt lijk wordt aangetroffen, gaat die zak - met de inhoud - naar het gerechtelijk laboratorium. Als iemand door een auto is aangereden of door een hartaanval is getroffen, wordt het lichaam naar een 'gewoon' mortuarium van een ziekenhuis vervoerd. Soms ook voor onderzoek. Maar vaak is dan eerder sprake van zaakwaarneming ten behoeve van nabestaanden, dan van beslag. Er wordt gehandeld; de juridische status van die handelingen kennen betrokkenen vaak zelf niet.
Er kan onderzoek worden gedaan aan het lichaam door de gemeentelijke lijkschouwer. Dat onderzoek kan het bekijken en opmeten etc. van verwondingen zijn, maar mag niet zonder meer sectie inhouden.
Voor sectie (het opensnijden van een lijk) is toestemming van de nabestaanden nodig. Sectie is ook mogelijk ingeval van een bevel van een gerechtelijke autoriteit - zoals de officier van justitie - maar alleen in verband met een strafrechtelijk onderzoek. Bij een hartaanval-op-de-stoep vindt dus nimmer sectie plaats. En een arts mag dus nimmer zelf tot sectie besluiten.
U vraagt of het vaststellen van de dood ook door ambulancepersoneel gedaan mag worden. Ja en nee.
Het ambulancepersoneel zal kijken of iemand wel of niet dood is, om te kunnen beoordelen of men nog zuurstof moet toedienen, of iemand nog gereanimeerd kan worden, men met zwaailicht in gloeiende haast naar een ziekenhuis, e.d. Maar juridisch is dat niet het "het vaststellen van de dood" zoals dat in de wet staat om lijkbezorging mogelijk te maken. Juridisch is datgene wat het ambulancepersoneel doet precies hetzelfde als wat een groepje wandelaars doet wanneer het op een lijk stuit, zoals ik boven beschreef.
Men zal wat minder vrijblijvend zeggen "Gut, hij is dood", maar het komt wel op hetzelfde neer.
Het vaststellen van de dood door een arts (bij natuurlijke dood) of een gemeentelijk lijkschouwer (bij een onnatuurlijke dood) is nodig om lijkbezorging mogelijk te maken. Aan de hand van een overlijdensverklaring van een arts kan voor de dode een verlof tot begraving of verbranding worden aangevraagd bij de gemeente. De overlijdensverklaring kan ook enkele dagen na het overlijden pas worden afgegeven. Er staat geen termijn voor. Alleen omdat in de wet staat dat een dode binnen 5 dagen moet worden begraven of gecremeerd, zal ook een overlijdensverklaring binnen 5 dagen moeten worden afgegeven.
Er is geen andere wet- of regelgeving met betrekking tot het vaststellen van de dood. Nu zal het ambulancepersoneel wel haar instructies hebben rond het constateren of iemand wel of niet dood is, maar daar zijn geen wettelijke regels voor. Er zijn overigens ook geen wettelijke normen aan de hand waarvan een arts de dood vaststelt.
Tot slot vraagt u hoe het vervoer van een overledene bij een niet-natuurlijke dood is geregeld. Wel, ook hier zijn geen regels voor. Als iemand op straat dood wordt aangetroffen en er is een ambulance gewaarschuwd, dan brengt meestal die ambulance de overledene naar het mortuarium. Men zegt wel eens dat dat alleen kan omdat men nog niet absoluut zeker weet dat de overledene dood is, omdat de dood nog niet door een arts is vastgesteld. Dat is lariekoek. Ambulancediensten spelen gewoon niet graag voor rouwvervoerder, maar er is geen enkele wettelijke belemmering.
Als de politie iemand in een woning vermoord heeft aangetroffen, en het lijk moet vervoerd worden, dan schakelt men meestal professioneel rouwvervoer in. Dan kan zijn van een begrafenisondernemer, maar er zijn ook professionele rouwvervoerders, speciale bedrijven, waar de politie soms afspraken mee heeft.
Dat verschilt van stad tot stad en van regio tot regio. Er zijn geen wettelijke regels voor. Uiteraard kan het vervoer ook de keuze van de nabestaanden zijn, als die bereikbaar zijn, en als geen nader onderzoek nodig is.
Ik hoop uw vragen voldoende te hebben beantwoord. Als u nog meer vragen hebt, of wanneer iets niet duidelijk is, kunt u mij het beste even bellen (070-5178514). Want u ziet, er zitten veel aspecten aan vast.
Ik wens u met uw scenario veel succes.
mr W.G.H.M. van der Putten
21 juni 1998
