Is iedereen bevoegd de dood vast te stellen?
1 oktober 2002
Vraag nummer: 1190 (oude nummer: 1526)
Wed Nov 11 15:07:14 1998
Geachte dames, heren,
In de losbladige uitgave van Vermande bv over "Wet op de lijkbezorging" wordt in de toelichting de mogelijkheid geboden om via internet vragen te stellen: www.uitvaart.nl/jurist.
Mijn vraag is: In welk wetboek en in welk wetsartikel is te vinden dat een ieder bevoegd is om de dood vast te stellen?
Met de meeste hoogachting,
B. Koster, arts
tel. 0412-660232
Antwoord:
Wed Nov 11 22:15:37 1998
Geachte heer Koster,
Fijn dat u als gebruiker van de losbladige 'Wet op de lijkbezorging' van Vermande gebruik maakt van deze service.
U vraagt in welk wetboek en in welk artikel staat dat "eenieder bevoegd is om de dood vast te stellen".
Ik weet niet waar u uit citeert, maar dit zijn typisch woorden uit mijn eigen mond. Ik heb het in meerdere artikelen en boekjes wel eens geschreven. En ik kan mij voorstellen dat zo'n uitspraak u als arts prikkelt.
Ik licht het graag toe.
Ten eerste: het staat nergens. Het is zo. En het is zo, omdat niet het tegendeel in de wet staat. Als niet ergens in een wet staat dat alleen een bepaald iemand iets mag, mag iedereen het. Een belangrijk aspect van het groene stoplicht is, dat het alleen bij rood verboden is door te rijden.
Als iemand (waarschijnlijk) dood is, is er geen enkel voorschrift in enige wet dat zegt dat een bepaalde functionaris of iemand met een bepaalde kennis of kunde dat moet vaststellen of controleren.
De Wet op de lijkbezorging zegt alleen dat als je een overledene wilt begraven of cremeren, dat je dàn eerst een verklaring van overlijden van een arts (de behandelend geneeskundige of een lijkschouwer) nodig hebt. Die verklaring van overlijden en de schouw van het lichaam is dus juridisch niet gekoppeld aan het doodgaan, maar aan de lijkbezorging.
Nu zal ieder weldenkend mens wanneer iemand dood gaat onmiddellijk een arts inschakelen. Liefst eerder, om het te voorkomen. Maar daar is geen verplichting toe. Ook niet wanneer iemand dood is. Als zijn lijk niet wordt bezorgd, zoals dat eufemistisch genoemd wordt, hoeft er nooit een arts aan te pas te komen.
Misschien vindt u dit maar juridische haarkloverij. Ja, voor een deel is dat zo. Het is net zoiets als dat ik u zeg dat ik u de Eifeltoren kan verkopen. Dat kan, volstrekt legaal. Juridisch perfect. Ik kan hem alleen niet leveren, dat is juridisch een ander probleem.
Toch is mijn stelling dat eenieder bevoegd is om de dood vast te stellen iets minder theoretisch.
Denkt u bijvoorbeeld eens aan te jong geboren menselijke vruchten. Als zo'n vrucht jonger is dan 24 weken, valt deze niet onder de Wet op de lijkbezorging (zie artikel 2, tweede lid; u hebt de bundel dus u kunt het even checken). Dat betekent dat geen begraving of verbranding hoeft plaats te vinden. En dat dus ook geen verklaring van overlijden nodig is. En dat dus ook niet per se een arts hoeft te constateren dat de vrucht dood is.
Dit geldt dus voor elke miskraam, behalve in de laatste fase van een zwangerschap.
Een en ander geldt niet alleen bij hele jonge kinderen, maar soms ook bij volwassenen. Aan boord van Nederlandse schepen, waar ook ter wereld, geldt de Nederlandse wet. Als iemand daar komt te overlijden, gelden de Wet op de lijkbezorging en het Besluit op de lijkbezorging. Ik wijs op paragraaf 8 van het Besluit op de lijkbezorging: in bepaalde situaties kan de gezagvoerder besluiten om een lijk overboord te zetten. Hij kan daarover overleg voeren met een arts, als die aan boord is. Of hij kan met een arts aan de wal telefoneren. Maar soms kan dat niet.
Ook wanneer een arts aan boord is, is er geen verplichting dat die arts het lijk schouwt en de dood constateert of een verklaring van overlijden opstelt. De gezagvoerder bepaalt of hij vindt - al dan niet op grond van zijn eigen oordeel of dat van een ander bemanningslid (iedereen is bevoegd) - dat iemand dood is en overboord gaat.
Dan wijs ik nog op personen die in het buitenland worden begraven of gecremeerd. Als een lijk naar een land wordt vervoerd, dat geen partij is in de "Overeenkomst inzake het vervoer van lijken" van Straatsburg uit 1973, is er geen laissez-passer van een internationaal model vereist, en geen verlof tot begraving of verbranding van een Nederlandse ambtenaar van de burgerlijke stand nodig en dus geen verklaring van overlijden van een arts. Wel kunnen landen waar zo'n lijk naar toe gaat zelf een bepaalde medische verklaring als eis stellen. Maar dat hoeft niet altijd.
Het zijn niet alleen 'bananen-republieken' die zo'n eis niet stellen. Ook ons eigen Nederland stelt zo'n eis niet, als een lijk uit bijvoorbeeld Azië of Afrika wordt ingevoerd. Als iemand uit Nederland naar Azië wordt vervoerd, men bedenkt zich aldaar en hij wordt weer terug gevlogen, dan kan hij hier rechtsgeldig worden begraven of gecremeerd zonder dat er ooit een arts aan te pas kwam. En toch zal dit alles waarschijnlijk niet gebeuren zonder dat iemand eerst dacht "Hé, hij is dood".
Vandaar mijn stelling dat "eenieder bevoegd is om de dood vast te stellen". Of het vakkundig gebeurt, dát is een heel ander verhaal. Dat ligt meer op uw terrein.
W.G.H.M. van der Putten
1 november 1998
