Dood is dood?
2 februari 2002
Vraag nummer: 533 (oude nummer: 16)
Thu Dec 18 16:38:18 1997
Meneer Van der Putten,
Ik stel nu waarschijnlijk een van de meest fundamentele vragen: wanneer is iemand dood? Er schijnt een veelheid aan gradaties te bestaan wanneer het gaat om 'dood'. Een term als 'hersendood' benadrukt dat nog maar eens.
Ik ben dan ook benieuwd wanneer iemand echt dood is. Dus niet juridisch of medisch, maar gewoon echt dood. Zoals vroeger, toen kon je er tenminste nog op vertrouwen dat iemand wel of niet dood was.
Antwoord:
Thu Dec 18 23:19:12 1997
Is dat even schrikken, uw vraag. Want die moet u niet aan een eenvoudige jurist stellen. Die weet ook niet wanneer iemand dood is....
Omdat het antwoord op deze vraag door niemand te geven valt - sterven is niet een moment, maar een proces - hebben juristen haar ook keurig vermeden. De Wet op de lijkbezorging bijvoorbeeld stelt dat de wettelijke regelingen van toepassing zijn nàdat iemand dood is. Wannéér dat is en hoe, tja, dat weten we niet. Dat is niet wettelijk geregeld en valt m.i. ook niet te regelen. Sterker nog, mijns inziens hoeft het ook niet geregeld te worden.
Let ook eens op de precieze naamgeving. Er is een Wet op de lijkbezorging. Maar geen Wet op de dood.
Er zijn inderdaad gradaties als het gaat om de dood. Maar het zijn gradaties die medisch van aard zijn. Juridisch zijn er geen gradaties in de dood. De dood is juridisch niets. En niets juridisch. De dood komt natuurlijk wel eens voor in juridische redeneringen, in documenten, verklaringen etc.
Maar altijd als een uitgangspunt, een gegeven of een fictief gegeven.
In tegenstelling tot wat veel mensen denken, hoeft de dood ook niet juridisch te worden vastgesteld.
Er is niets wat iemand verplicht om de dood vast te stellen. Er is ook niemand die de taak heeft om de dood vast te stellen. En niemand die bevoegd is om de dood vast te stellen. Dat kan en mag iedereen. Maar dat kan en mag ook iedereen nalaten.
Wat wel nodig is en wat wettelijk geregeld is, is dat de dood moet worden vastgesteld voordat iemand begraven, gecremeerd of ontleed mag worden. De wet vindt het niet goed dat niet-doden worden begraven, gecremeerd etc. Wetgeving is soms van een verpletterende eenvoud en logica.
Het vaststellen van de dood ten behoeve van lijkbezorging moet geschieden door een arts.
Maar stel dat niemand een lijk wil bezorgen (= begraven, cremeren, ontleden, op zee overboord zetten e.d.), dan hoeft er dus ook geen dood vastgesteld te worden.
Soms vinden niet-juristen juristerij ingewikkeld, gekunsteld, haarkloverij enz. Maar is het bovenstaande geen bewijs van
eenvoudig, zelfs simpel denken?
O.K. Het bovenstaande is tijd rekken, om even over uw vraag na te denken. Excuses. Ik ben er uit.
Iemand is dood, als hij (of zij, of het (kind)) niet meer leeft. Doodgaan is een proces. Het begin is niet exact vast te stellen. En het einde van dat proces is niet exact vast te stellen. Wel het resultaat.
Voor juristen is dat voldoende. Voor medici soms niet. Bijvoorbeeld als er nog orgaandonatie moet plaatsvinden, moet het te doneren orgaan niet dood zijn. En als sectie moet plaatsvinden, moet men er wel helemaal zeker van zijn, dat de betrokkene overleden is.
Of iemand wel of niet 'gewoon echt dood' is', is en blijft in mijn ogen altijd een medische beoordelingskwestie. Ook al vind u dat blijkbaar geen leuk antwoord.
Maar ik heb wel enige troost voor u. U stelt dat je er vroeger tenminste nog op kon vertrouwen dat iemand wel of niet dood was. Dat is onjuist. Er waren vroeger problemen met schijndoden. Het oude en nog altijd bestaande wettelijke voorschrift om niet binnen 36 uur te begraven was in de eerste plaats een waarborg om schijndoden niet te snel ter aarde te stellen. Men wachtte liefst tot men duidelijke ontbindingsverschijnselen zag. Er is met name in de eerste helft van de vorige eeuw een hele grote angst voor schijndood geweest. Medici gaven toe er niet altijd zeker van te kunnen zijn dat iemand echt overleden was. Soms baarde men mensen op met aan een vinger een touwtje, dat verbonden was aan een belletje. Mocht de 'overledene' zich bewegen, dan zou het belletje waarschuwen: de dode is niet echt dood.
mr W.G.H.M. van der Putten
18 december 1997
