Staatsbegrafenis?
2 februari 2002
Vraag nummer: 570 (oude nummer: 114)
Sun Aug 31 23:54:02 1997
Vandaag stonden de media bol van het auto-ongeluk van prinses Diana. Mijn vrouw kwam op de vraag hoe in Nederland een staatsbegrafenis voor de Koninklijke Familie geregeld is. En ik zag van de week deze site met vragenrubriek... Dat lijkt me een actuele vraag. Er zijn vast meer mensen nieuwsgierig. Hoe gaat dat in Nederland?
Bij voorbaat hartelijk dank.
F. Zwiers
Antwoord:
Mon Sep 1 10:30:01 1997
Er zijn geen officiële regels of voorschriften voor een staatsbegrafenis, zoals u die bedoelt. Er vinden bijna geen staatsbegrafenissen plaats. Bijvoorbeeld de uitvaarten van overleden belangrijke politici of nationale beroemdheden zijn allemaal particuliere aangelegenheden.
Ook de uitvaart van leden van de Nederlandse koninklijke familie is in principe een privé-aangelegenheid. Slechts bij leden van het koninklijk huis (Koningin en prins Claus en hun kinderen, prinses Juliana en echtgenoot en prinses Margriet en echtgenoot en kinderen) komt een staatsrechtelijk aspect aan de orde, maar is niet zonder meer sprake van een staatsbegrafenis in die zin dat de staat alles regelt of geregeld heeft. De uitvaart is in principe privé, maar zal ten dele drukken op de staatskas en bij de organisatie en uitvoering zullen staatsorganen betrokken zijn. Maar dat is een andere zaaak.
Ik ben eerder geneigd de uitvaartplechtigheden voor bijvoorbeeld in UNO-verband omgekomen militairen als staatsbegrafenis beschouwen, althans wanneer de familie niet aangeeft daar geen prijs op te stellen. Overleden landgenoten die geen nabestaanden en nalatenschap hebben worden vanwege de gemeente begraven; dat is ook wel een beetje een staatsbegrafenis....
Er valt nog wel meer in detail iets te vertellen over het overlijden en de uitvaart van leden van de koninklijke familie.
Op de leden van het koninklijk huis zijn niet de voorschriften van de Wet op de lijkbezorging van toepassing. Dat betekent concreet o.a. dat geen begraving of crematie binnen een bepaald aantal dagen is voorgeschreven, dat geen verlof van een ambtenaar van de burgerlijke stand nodig is voor begraving of crematie, dat begraving ook ergens anders dan op een begraafplaats mag plaatsvinden, dat er geen voorschriften zijn voor de inrichting, het gebruik en het toezicht op de begraafplaats of -ruimte van leden van het Koninklijk Huis en dat geen verbod op balseming of een andere conserverende behandeling (bijvoorbeeld thanatopraxie) van toepassing is.
Op leden van de koninklijke familie die geen lid zijn van het koninklijk huis (de prinsessen Irene en Christina en hun kinderen) zijn in principe de gewone regels van de wet van toepassing. In de wet staat echter dat de minister van Binnenlandse Zaken ontheffing van bepalingen van de wet kan verlenen ten aanzien van bloed- en aanverwanten van de Koningin. Deze uitzondering is in de wet opgenomen, omdat men dacht dat het mogelijk zou moeten zijn om familieleden van de Koning bij te zetten in de koninklijke grafkelder van den Nieuwe Kerk in Delft. Deze grafkelder is geen begraafplaats of ruimte waar 'normaal' in zou mogen worden begraven (NB stoffelijke overschotten mogen in Nederland wel worden bijgezet in gebouwen die uitsluitend tot begraving bestemd zijn, zoals een mausoleum; de Nieuwe Kerk wordt echter ook voor andere doeleinden dan begraving gebruikt en valt daarom buiten de wettelijk toegestane begraafmogelijkheden). Ook is het mogelijk om van andere voorschriften ontheffing te verlenen, zoals het verbod op balseming.
Dat er geen wettelijke regeling bestaat voor de lijkbezorging van leden van het koninklijk huis, wil niet zeggen dat er niets is geregeld. Er zijn maatregelen voorzien bij zogenaamd "Huis-KB".
Een dergelijk Koninklijk Besluit stoelt op artikel 41 van de Grondwet, dat bepaalt dat de Koning, met inachtneming van het openbaar belang, zijn Huis inricht (Huis staat hier met een hoofdletter om het misverstand te voorkomen dat het zou gaan om de keuze van de gordijnen). Deze regel staat in de wet om de koning(in) uitdrukkelijk een recht op de zelfstandige inrichting van zijn hofhouding en zijn privé-leven te garanderen. Dit aspect is sinds 1972 mede daarom belangrijk, omdat vele uitgaven van de hofhouding rechtstreeks ten laste van de rijksbegroting komen, waardoor de spanning tussen de ministeriële verantwoordelijkheid voor de besteding van die gelden enerzijds en de vrijheid van de koning terzake anderzijds is toegenomen. Hoewel ik het niet zeker weet, verwacht ik dat kosten van de uitvaart van leden van het koninklijk huis grotendeels ook direct op de staatskas zullen drukken. En daarmee ben ik weer terug bij het thema van de vraag, de staatsbegrafenis.
De lijkbezorging valt onder de eigen levenssfeer van de koning en de leden van het koninklijk huis. Als dat niet zo was, zou geen Huis-KB maar een gewoon koninklijk besluit terzake genomen zijn (een Huis-KB wordt alleen getekend door de Koningin - vergelijk het met een briefje dat een gewone burger over wat er na zijn dood moet gebeuren zou schrijven en opbergen in de linnenkast. Een gewoon KB wordt getekend door de Koningin en de verantwoordelijke minister).
De Huis-KB's zijn niet openbaar (gewone KB's wel). Voor de uitvaart van leden van het koninklijk huis bestaat natuurlijk wel een draaiboek dat, mede uit het oogpunt van openbare orde en veiligheid, geheim is. In het draaiboek zijn taken van diverse hofdignitarissen, andere functionarissen en ministers opgenomen. Vooral bevat het organisatorische aspecten: hoe worden de media ingelicht, buitenlandse gasten uitgenodigd, wordt het corps diplomatique uitgenodigd, hoe wordt de stoet gevormd, etc.
Bij de uitvoering zijn ook staatsorganen betrokken, die het draaiboek hebben geakkordeerd. De betrokkenheid van staatsorganen maakt een uitvaart evenwel nog niet een 'echte' staatsbegrafenis. Wanneer bijvoorbeeld een burgemeester of wethouder overlijdt, wordt soms ook het gemeentehuis ingeschakeld om uitnodigingen voor de uitvaart naar zakelijke relaties te zenden. Iedere particulier die een grote uitvaart organiseert kan ook de politie vragen om begeleiding door het drukke verkeer etc. Ik zie het voor uitvaarten van leden van de koninklijke familie staatsrechtelijk niet veel anders dan voor andere mensen.
mr W.G.H.M. van der Putten
1 september 1997
