Foetussen en doodgeboren baby's
7 augustus 2002
Vraag nummer: 878 (oude nummer: 1203)
Vorige week stond in De Telegraaf een paginagroot artikel over mensen die dachten dat hun te vroeg geboren kind was gecremeerd. Het bleek als afval in een afvalverwerkingsbedrijf te zijn beland.
Vandaag stond in de krant dat crematoria speciale veldjes voor zulke kinderen aanleggen. Dat vind ik heel erg goed, want dat is voor ouders een hele troost.
Goede vrienden van ons hebben ook een te vroeg geboren kindje gehad. Het leefde nog wel, maar stierf na een week in het ziekenhuis. Zij hebben het toen laten begraven. Het is al weer 4 jaar geleden, maar ze komen er nog elke week.
Wat ik eigenlijk wil vragen is dit. In de krant van vandaag stond dat iedere gemeente in België op de begraafplaats een stukje grond voor te vroeg geboren kinderen heeft. Waarom bestaat dat in Nederland niet? Of klopt dit niet? Het kindje van onze vrienden ligt ook tussen allemaal kindergrafjes.
Jeanne van Dinther
Antwoord:
Een actueel en gevoelig onderwerp. Ik wil er graag iets meer over vertellen.
Doodgeboren menselijke vruchten, al dan niet geaborteerde foetussen e.d. kunnen net als anatomische resten als specifiek ziekenhuisafval worden afgevoerd. In 1989 heeft de Nationale Ziekenhuisraad een brochure uitgegeven onder de titel "Beleid inzake (specifiek) ziekenhuisafval". Daarin is o.a. opgenomen dat specifiek ziekenhuisafval (denk aan menselijke organen, weefsels, resten na ontleding, maar ook aan menselijke vruchten), anders dan gewoon afval (plastic bekers, voedselresten etc.), dient te worden verbrand in een draaitrommel-oven met rookgasreiniging of een gelijkwaardige verbrandingsinstallatie. Opgemerkt is dat menselijke resten om redenen van piëteit ook kunnen worden afgevoerd naar crematoria of begraafplaatsen. Voor de verwijdering van ziekenhuisafval hebben de provincies eigen plannen met richtlijnen. Er zijn ook diverse ministeriële circulaires. Ik zal u niet met de details vermoeien.
Het komt er in ieder geval op neer dat menselijke resten niet bij het gewone afval worden gegooid. Menselijke vruchten kunnen ook 'gewoon' worden begraven of gecremeerd. En als van iemand bijvoorbeeld een been of borst wordt afgezet, kan hij/zij deze ledematen al vast laten begraven in een graf waar later nog eens de rest van die persoon in terecht komt.
Dit beleid wordt ook ondersteund door de wetgeving inzake begraven en cremeren. De Wet op de lijkbezorging geeft voorschriften voor het bezorgen van lijken van - het is een open deur, maar toch - personen die eerst geleefd hebben, én van doodgeborenen. Onder doodgeborenen worden verstaan menselijke vruchten die na een zwangerschapsduur van ten minste 24 weken ter wereld zijn gekomen en die na de geboorte geen enkel teken van levensverrichting hebben vertoond. Een doodgeboren kind dat ten minste 24 weken oud is, moet dus gewoon worden begraven of gecremeerd. De wet zegt verder dat wanneer een kindje na een zwangerschap van minder dan 24 weken levend geboren wordt, maar later toch overlijdt, de voorschriften van de wet niet van toepassing zijn.
Zo'n kindje zou dus eventueel niet gewoon begraven of gecremeerd hoeven worden, maar als ziekenhuisafval - samen met ander 'afval' - de oven in kunnen.
Tenminste, als de ouders niet aangeven dat ze het anders willen.
Waar het in de praktijk aan schort, is dat ouders de mogelijkheden niet kennen, vertrouwen op de geijkte procedures in een ziekenhuis en dat ziekenhuizen zelden of nooit voorlichting geven over alles wat met de dood, begraven en cremeren te maken heeft. De handelwijze zal van ziekenhuis tot ziekenhuis en van arts tot arts verschillen. Maar het lijkt er op dat e.e.a. nu te weinig aandacht krijgt.
Het ontbreken van wettelijke voorschriften voor de lijkbezorging van menselijke vruchten betekent niet dat ze niet kunnen worden begraven of gecremeerd. Dat kan en mag zeker, het is alleen niet verplicht.
Het niet van toepassing zijn van de wet heeft een aantal voordelen. Er is geen verplichte lijkschouwing nodig en geen verlof van de ambtenaar van de burgerlijke stand. Het kind hoeft niet in een lijkkist of ander lijkomhulsel te worden begraven of gecremeerd. De begraving hoeft zelfs niet op een begraafplaats plaats te vinden; het mag bij wijze van spreken in de achtertuin.
Wanneer de moeder bij de vroegtijdige bevalling zou overlijden, zou de vrucht samen met haar mogen worden begraven of verbrand. De wet gaat er normaal van uit dat lijken elk afzonderlijk worden begraven of verbrand. Maar zo'n vrucht, jonger dan 24 weken, wordt niet aangemerkt als een lijk in de zin van de wet.
Voor het begraven van kinderen of doodgeborenen hebben de meeste gemeentelijke en kerkelijke begraafplaatsen speciale kindergraven. Op veel begraafplaatsen gelden voor kindergraven goedkopere tarieven. Zowel voor het begraven zelf, als voor het grafrecht (het 'lig-geld' voor de termijn dat het graf in stand blijft). Sommige crematoria hanteren ook speciale lage tarieven voor de crematie van kinderen (tot 12 jaar) of baby's (tot 1 jaar).
Mij zijn in Nederland - naast kindergraven - geen speciale plekjes op begraafplaatsen voor te vroeg geboren kinderen bekend (dat wil niet zeggen dat ze er misschien toch wel zijn). Ik denk overigens dat zulke plekjes in België ook niet bestaan, maar dat men in het kranteartikel kindergraven heeft bedoeld, zoals we die in Nederland kennen. Misschien is bedoeld dat op enkele plekjes op een begraafplaats anoniem kan worden begraven, zonder dat later een monument wordt geplaatst. Dat is in Nederland ook wel mogelijk.
Ik wil nog een opmerking kwijt over de aangifte van een doodgeborene bij de burgerlijke stand. Ouders hebben soms de innige wens om hun doodgeboren kind niet alleen te laten begraven of cremeren, maar ook het bestaan daarvan formeel vast te laten leggen bij de burgerlijke stand.
Van de geboorte van een levenloos kind kan aangifte worden gedaan bij de ambtenaar van de burgerlijke stand. Er is geen leeftijdsgrens van een bepaald aantal weken zwangerschap.
In de juridische literatuur en jurisprudentie wordt als richtsnoer aangehouden dat een onvoldragen niet levensvatbare vrucht niet als 'kind' wordt aangemerkt. Wanneer een kind levenloos ter wereld is gekomen of een pasgeboren kind is overleden voordat aangifte van de geboorte is geschied, wordt geen akte van geboorte en geen akte van overlijden opgemaakt. Er wordt in het register van overlijden een akte opgenomen, waarin staat dat het kind op het moment van aangifte niet in leven is. Er wordt bewust in het midden gelaten of het kind al dan niet geleefd heeft; dit kan vooral voor het erfrecht van belang zijn. De betreffende akte vermeldt alleen een geslachtsnaam, maar als de ouders het wensen kunnen ook voornamen worden opgenomen.
Voor het begraven of cremeren van een kind dat jonger is dan 24 weken is geen verlof tot begraven of cremeren van de ambtenaar van de burgerlijke stand vereist. De ambtenaar màg het verlof echter wel afgeven, als de ouders het vragen.
Soms het is zinvol een dergelijk verlof te vragen. Zonder een dergelijk verlof mag een begraafplaats immers eigenlijk niet tot begraving overgaan, tenzij er ander bewijs is, bijvoorbeeld een verklaring van een arts, dat het gaat om een menselijke vrucht die jonger is dan 24 weken. De houder van een begraafplaats of crematorium die zou begraven of cremeren zonder zich er van te overtuigen dat er een verlof is, dan wel een bewijs dat het gaat om een vrucht jonger dan 24 weken, zou zich schuldig kunnen maken aan een strafbaar feit. Dat moet natuurlijk ook weer niet.
mr W.G.H.M. van der Putten
30 juli 1997
