Historisch karakter begraafplaats handhaven
20 september 2004
Vraag nummer: 3317 (oude nummer: 4671)
Welke regels kan ik stellen om de historische uitstraling van de begraafplaats te handhaven? Ik denk dan aan soort materiaal, grootte van de grafsteen etc. Zijn er misschien gemeenten die deze regels in een verordening hebben vastgelegd?
Antwoord:
Geachte mevrouw,
Uw gemeente kan alle regels stellen die ze kan bedenken om de historische uitstraling van een begraafplaats te handhaven. Er zijn eisen te stellen aan materiaal (natuursteen en marmer liggen dan voor de hand) en aan formaten en uitvoeringen.
Juridisch is het heel simpel in de beheersverordening of in een uitvoeringsregeling op te nemen. Er zullen vast en zeker gemeenten zijn die dit ook al geregeld hebben, alleen weet ik ze niet zo snel te noemen en is het ook niet zo snel aan de bepalingen van een verordening te zien.
Ik raad u aan om eens contact hierover op te nemen met de consulent van de Landelijke Organisatie van Begraafplaatsen, consulent@begraafplaats.nl.
Ook de Rijksdienst voor de Monumentenzorg in Zeist (die binnenkort verhuist naar Amersfoort) kan tips hebben.
Overigens moet er wel goed over worden nagedacht wat je wel of niet wilt op een historische begraafplaats (of een klein historisch gedeelte op een grote begraafplaats; je kunt ook binnen een begraafplaats onderscheid maken voor diverse delen of vakken). Men heeft de neiging in dit soort gevallen om al snel een bepaalde uniformiteit voor te schrijven. Zoals dat alles Belgisch hardsteen moet zijn, allemaal staande stenen tussen 70 en 80 cm hoog en ingekapte letters met zwart geverfd. Om maar iets te noemen. Want dat past zo goed bij de bestaande situatie.
Dit is in mijn ogen een kolossale vergissing. Op die historische begraafplaatsen was vroeger meestal een grote diversiteit aan grafmonumenten. Er zijn heel veel verschillende, ook uit zeer uiteenlopende perioden. Tussen 1840 en 1940 is er veel veranderd, om maar wat te noemen. Maar die verschillen staan wel allemaal bij en door elkaar. Als men nu één soort uitvoering voorschrijft, valt de hele diversiteit die de begraafplaats aantrekkelijk maakt, weg. Men gaat bij dit soort regels vooral uit van de kleur en het materiaal. Maar dat is niet het enige bepalende. De vormen en de verscheidenheid in vormen (en beplanting) zijn minstens zo belangrijk!
Een voorbeeld van wat ik bedoel is te zien op de begraafplaats Iepenhof te Hoofddorp. De oudste en eerste begraafplaats in de Haarlemmermeer. Het oude gedeelte bij de straat is bijzonder aantrekkelijk door de varieteit in graven, de ligging van de paden, de groepering van graven, de beplanting etc. Tussen de linkerzijde en de rechterzijde van de ingang, beide oud, zijn de verschillen groot. Maar beiden zijn aantrekkelijk. Als men verder de begraafplaats naar achteren op komt, dan zie je graven van de afgelopen 10, 20 jaar. Allemaal staande stenen in rijen, allemaal 'bijpassend' hardsteen, en allemaal even grijs, saai en zonder karakter. Ik vind het een voorbeeld van een verkeerd uitgevallen poging om het oude karakter te bewaren. Ik vind het vervelend om te moeten zeggen, omdat het in ieder geval te waarderen is dat men de poging heeft gedaan om het karakter te handhaven. Maar ik vind het geen aantrekkelijk resultaat. En een waarschuwing voor anderen.
Ik denk dat de ligging en vorm van de paden, de ligging en vorm van de grafvelden, en een grote verscheidenheid aan monumeten etc. de belangrijkste kenmerken van een historische begraafplaats zijn. En slechts in mindere mate de eenheid tussen het materiaal en de vorm van de grafstenen.
Bijvoorbeeld op het oude gedeelte van de begraafplaats Essenhof in Dordrecht liggen ook vrij recente graven. Ze passen echter heel goed op dat oude gedeelte, omdat ze geen standaard maten hebben.
Het is al laat op de avond, maar ik durf de stelling te verkondigen dat als je een begraafplaats een historische uitstraling wilt laten houden, je als hoofdregel moet hanteren dat men geen standaard maat of vorm mag aanhouden. Dat geeft het beste resultaat. Of de grafsteen van rood glazuur is of met blauwe tegeltjes, is van ondergeschikt belang. En eigenlijk juist aantrekkelijk. Er moet vormenvrijheid zijn.
Alleen materialen als glas en roestvrij staal zou ik weren.
Ik denk dat het verstandig is dat als de gemeente hier werk van wil maken, dat men goed nadenkt wat nu eigenlijk het eigen en kenmerkende karakter van de begraafplaats is. En daar zonodig advies over inwint. Een adviseur die vaker over historische elementen op een begraafplaats heeft geadviseerd, is Todo te Culemborg (www.todo-culemborg.nl).
mr W.G.H.M. van der Putten
