Rampenplan en begraven
13 augustus 2003
Vraag nummer: 2395 (oude nummer: 2913)
Geachte mr. Van der Putten,
Tot 1995 had onze gemeente een "officieel" rampenveld ter beschikking. Dit veld is in 1995 ingebruik genomen voor de uitgifte van gewone huur en algemene graven. Moet een gemeente, gelet op het rampenplan, al vooraf de bechikking hebben over zo'n rampenveld op een bestaande begraafplaats, of kan er bijvoorbeeld door het afkondigen van een noodverordening een willekeurig stuk grond hiervoor worden aangewezen. Mogelijk kunt u nog iets meer vertellen over begraven na een ramp, waarbij bijvoorbeeld 20 personen gelijktijdig moeten worden begraven.
Bij voorbaat dank voor uw antwoord,
R. van Looij
Antwoord:
Geachte heer Van Looij,
Het soort massabegrafenissen waar men vroeger rekening mee moest houden, is in de praktijk achterhaald. Bij rampen is het standaard geworden om in ieder geval eerst te slachtoffers te identificeren. Bij grote aantallen ernstig verminkte slachtoffers wordt daar het Rampen Identificatie Team (RIT) van de politie voor ingezet.
Na de identificatie volgt een begrafenis of crematie, meestal georganiseerd door de nabestaanden in of in de omgeving van de woonplaats van het slachtoffer. De overledenen komen over het algemeen dus 'gedoseerd' beschikbaar en men kiest in de regel voor een individueel graf. Indien de identificatie erg veel tijd zou kosten, bijvoorbeeld een aantal weken, dan denk ik dat die tijd genomen zou worden, alvorens begraven of gecremeerd wordt. Er zijn tegenwoordig voldoende faciliteiten voorkoeling en tijdelijke berging.
Een uitzondering zou kunnen ontstaan als er direct begraven moet worden in geval van een zeer ernstige epidemie o.i.d., maar ik kan daar zo snel geen voorbeelden van bedenken. De meeste ziektekiemen overleven hun onvrijwillige gastheer of gastvrouw niet lang.
Het kan uiteraard geen kwaad integendeel, dat is juist de bedoeling om ook eens te denken aan de situatie dat het ondenkbare gebeurt en dat behoefte is aan grootschalige begrafenissen (of crematies; maar bij echt grote rampen zijn wellicht ook de crematoria in de regio uitgevallen). Ik zie de oplossing dan echter niet in het vrij houden van een vak op een begraafplaats, maar in het weten van het beschikbaar zijn van een groot terrein, waar op hele korte termijn grote aantallen graven zouden moeten komen. En bij grote aantallen denk ik eerder aan honderden of duizenden slachtoffers, dan aan enkele tientallen. Je kunt dan denken aan een plantsoen of een sportveld. Het is belangrijk om van tevoren gegevens te hebben over de grondwaterstand en grondsoort.
Bij duizenden slachtoffers van grote rampen zijn er wellicht geen mogelijkheden voor identificatie en tijdelijke berging. En het is dan ook maar de vraag of een gemeentelijk apparaat en de administratie van de begraafplaats e.d. functioneert. Zij kunnen zelf ook slachtoffer zijn. Bij hele grote rampen denk ik aan de inzet van militairen en vrijwilligers, en aan noodbegravingen. Maar dat soort dingen is nauwelijks in detail te plannen. Dat hoeft ook niet; het gaat in een rampenplan om de hoofdlijnen. De begraafplaats moet denken aan details zoals een goede administratie en en markeren van graven en het kunnen terugvinden van de slachtoffers bij een tijdelijke noodbegraving.
Rampen met enkele tientallen slachtoffers zijn m.i. redelijk goed afhandelbaar voor een begraafplaats. Niet op de gebruikelijke manier. Men kan misschien niet allemaal gelijktijdig gebruik maken van een aula (maar men kan wellicht een gezamenlijke herdenkingsdienst organiseren) en moet misschien van de vroege ochtend tot de late avond graven delven en dichten, maar dat is in een paar dagen toch te regelen. Nabestaanden zullen voor dat soort situaties zeker begrip hebben.
Niet alle problemen zijn problemen van de begraafplaats. De vraag of er voldoende kisten of voldoende personeel is, is bijvoorbeeld primair een zorg van uitvaartondernemers. Maar in geval van nood is daar ook collegiale ondersteuning uit de regio en dat is voor begraafplaats idem te verwachten.
Het belangrijkste is dat er evenwel over is nagedacht en dat in grote lijnen duidelijk is wie wat moet doen. Ik heb over rampenplannen ook wel eens contact gehad met collegas van u in andere grote gemeenten.
Uit een mailtje van een collega van u van een andere gemeente van ongeveer een jaar geleden citeer ik:
Van belang is dat het duidelijk is wie bevoegd is te handelen. In mijn functie dien ik aanwezig te zijn in het actiecentrum met duidelijke taken met name als er sprake is van dodelijke slachtoffers. In het actiecentrum dient er horizontaal overleg te zijn met de burgemeester, het RIT (zeg maar een speciale politieafdeling die lijken identificeert). In mijn situatie dien ik ook te zorgen voor een Morgue of Chapelle Ardente ofwel een ruimte waar deze mensen hun werk moeten kunnen doen. Details zijn belangrijk, van tevoren moeten er ruimten of gebouwen bekend zijn die door de gemeente gevorderd kunnen worden, deze gebouwen dienen koud en warm stromend water te hebben, douchegelegenheid, telefoon en faxverbindingen en een opvang voor nabestaanden separaat die hun dierbaren mogelijk moeten identificeren. Voorts moeten de gebouwen per auto of zelfs vrachtauto bereikbaar zijn en moet er voldoende parkeergelegenheid zijn. Mogelijk moeten er koelwagens geparkeerd worden om de stoffelijk resten tijdelijk te bewaren.
Ook geestelijke opvang moet vanuit het actiecentrum geregeld worden. Andere vragen zijn o.a.
- Welke materialen en hulpmiddelen zijn nodig en waar zijn deze beschikbaar.
- Wie dient te worden gealarmeerd.
- Hoe wordt of kan worden vervoerd.
- Hoe kom je aan lijkkisten en bodybags.
- Evt. concreet management op het moment van een ramp of management tijdens een rampoefening.
- Afstemming uitvaartondernemers, rouwcentra, mortuaria van ziekenhuizen, bejaardenhuizen etc.
Zo kan ik nog wel even doorgaan.
Ik ben wel van mening dat je werk moet doen behorende bij je taakveld, het uitvoeren van uitvaarten moet je overlaten aan de uitvaartondernemers. Probeer op een begraafplaats(sen) een calamiteitenruimte in stand te houden welke met niet al teveel werk in kan richten als grafakker. Voorts moet je zelf bedenken wat een ramp is, 10, 20, 30 of 100 slachtoffers?? Heel bepalend is de rol van de politie. Zij geven een lichaam vrij en dat doen ze in feite alleen als de identiteit vaststaat. Ik denk met name bij een ramp dat de Officier van Justitie hiertoe bevoegd is. Zodra een stoffelijk overschot is vrijgegeven moet er mijn inziens een verlof tot begraven of
crematie verstrekt worden door de burgerlijke stand. Overigens in onze situatie zijn zij ook aanwezig in het actiecentrum.
Veel collegas van de gemeente roepen dan we moeten een groot graf maken; ik ben echter van mening dat velen (ook soms beleidsmakers) vergeten dat de nabestaanden bepalen wat er gebeurt. Allereerst de keuze cremeren of begraven, voorts kan de overleden persoon een passant zijn en elders begraven moeten worden. Als (
.) over tijdelijke graven praat op een voetbalveld durf ik (hem) de vraag te stellen: waar hebt u zoveel hout voor nodig? Kisten zijn niet noodzakelijk. Zo'n tijdelijk graf kan wat mij betreft een geul zijn van b.v. 80-100 cm diep en daarop een deklaag, desnoods iets boven de grond het blijft een tijdelijke voorziening en de mogelijkheid is groot dat er weer opgegraven moet worden.
Van belang is wel een goede registratie en tekening met desnoods een apart begraafregister, zorg ook dat op de kisten b.v. een metalen roestvrij nummer wordt aangebracht voor extra controle bij opgraving.
Hier heb ik niet zo veel meer aan toe te voegen.
Met vriendelijke groet,
mr W.G.H.M. van der Putten
