Privatiseren van begraafplaats
13 maart 2003
Vraag nummer: 2080 (oude nummer: 2475)
Geachte heer W.van der Putten
In de Gem. Roosendaal zijn wij bezig met het onderzoek naar de realisering van een crematorium.
Als gemeente blijkt er nu een voorkeur te zijn om de gehele realisering van een crematorium en begraafplaats te privatiseren.
Mijn vraag.
Is het mogelijk als gemeente een begraafplaats te privatiseren gelet op art. 33 van w.l.b. (er is maar 1 Gem begraafplaats open).
En wat zijn dan de mogelijke constucties die hier voor gehanteerd worden.
Hopende u voldoende te hebben geïnformeerd over mijn vraagstelling.
m.vr.gr. C. Kriesels
Antwoord:
Geachte heer Kriesels,
Er zijn meer varianten denkbaar bij privatisering. Je kunt denken aan het uitbesteden aan derden van bepaalde werkzaamheden zoals het onderhoud, het uitbesteden van het onderhoud én de administratie, het in exploitatie geven voor een bepaalde lange periode of het totaal van de hand doen van de begraafplaats. Je kunt ook denken aan bepaalde vormen van verzelfstandiging van de begraafplaats, bijvoorbeeld in een stichting. Of aan het onderbrengen van de begraafplaats in een samenwerkingsverband.
Bij de verschillende vormen passen natuurlijk verschillende constructies. Van al deze constructies bestaan voorbeelden. Er is niet 1 constructies. Ik ken er wel een klein dozijn, met diverse varianten. Bijna overal is het weer anders.
Als bepaalde werkzaamheden worden uitbesteed, is er geen strijd met artikel 33 Wet op de lijkbezorging. Maar als de exploitatie geheel uit handen wordt gegeven, is het een beetje onduidelijk. In ieder geval kan van het voorschrift van artikel 33 ontheffing worden verleend. Ik ben vroeger wel eens bij dergelijke ontheffingen betrokken geweest en wat ik me er van herinner, is dat een (logische) voorwaarde was, dat iedereen altijd nog op de begraafplaats terecht kan om begraven te worden. Dat is per slot ook de strekking van artikel 33.
Een centrale vraag is echter, wat de doelstelling van de privatisering is. Gaat het om een principiële keuze omdat het gemeentebestuur vindt dat zij niet verantwoordelijk behoort te zijn (waar de wetgever anders over denkt, en het publiek overigens in de praktijk ook), of verwacht het gemeentebestuur dat een private partij goedkoper en efficiënter kan werken? Laat ik voor wat betreft dat laatste dan maar meteen een einde aan de droom maken: dat is niet zo. Tenminste, niet omdat het een private partij is. Wel is het soms mogelijk om efficiënter en meer marktgericht te werken, maar dat heeft dan meer te maken met de lange lijnen van besluitvorming binnen een gemeentelijk apparaat en de politiek, dan met het publiek of privaat zijn. Met een verzelfstandiging van de begraafplaats, met grotere eigen verantwoordelijkheden en meer mogelijkheden om te reserveren en te investeren, kan hetzelfde bereikt worden.
Mijn ervaringen met begraafplaatsen die zijn geprivatiseerd, zijn heel wisselend. Soms gaat het goed, maar soms ook houd je je hart vast. Het beeld is zo wisselend, dat het moeilijk is om er in zijn algemeenheid iets over te vertellen. Bovendien kom je dan snel in de situatie dat je het over concrete gemeenten en concrete private partijen moet hebben, wat ik in het openbaar niet wil doen. Toevallig had ik van de week nog een gesprek bij een gemeente die een deel van het beheer van enkele van haar begraafplaatsen heeft uitbesteed aan een private partij en waar men dacht over uitbreiding. Maar ik weet dat waar die partij elders begraafplaatsen in beheer heeft, het deels een rommeltje is doordat er veel wisselingen zijn geweest in het management (met allemaal onervaren mensen) en dat op een andere begraafplaats de tarieven zéér fors zijn verhoogd, terwijl het onderhoud van het terrein zeer te wensen overlaat.
Ik geef toch maar eens wat (anonieme) voorbeelden. De meeste private partijen willen alleen een begraafplaats, als ze de mogelijkheid hebben om er een crematorium of een rouwcentrum te exploiteren. Want dáár komt voor hen het geld van binnen, niet van de begraafplaats. Je ziet dan vaak dat de leiding van dat geheel wordt gelegd bij iemand die verstand heeft van crematoria of de exploitatie van een rouwcentrum, maar niet van een begraafplaats. Ik constateer dan dat er bijvoorbeeld geruimd wordt in strijd met de regels (want die kent men niet). Of ik zie grote onvrede ontstaan bij andere uitvaartondernemers in de regio. Want als het eigen uitvaartbedrijf iets doet in dat rouwcentrum worden andere tarieven berekend dan wanneer externen daar komen, wat men als een vorm van concurrentievervalsing beschouwt. En soms worden er bij begraafplaatsen mensen gestalt voor wie men elders in de organisatie geen plaats heeft, of die in een reorganisatieproces zitten. Ik ken begraafplaatsen waar men in 3 jaar tijd 5 managers heeft gehad. Daar gebeurt dus niets positiefs.
Ervaringen met privatisering zijn er nog niet zo lang. Een jaar of 10-15 geleden kwam er een golf op gang. Het is moeilijk om de effecten op lange termijn te beoordelen. Er is wel een klein aantal begraafplaatsen dat al wat langer een private eigenaar had. Maar de ervaringen zijn wisselend. De moeilijkheid is dat een private partij meestal weinig gemotiveerd is om grotere lange-termijn investeringen te doen. En op enkele begraafplaatsen kun je dat dan ook zien. In grote steden is dat minder een politiek probleem, omdat het publiek dan langzaamaan wel naar andere begraafplaatsen uitwijkt. Maar in kleinere of middelgrote plaatsen waar men geen keuze heeft, komen de klachten vervolgens bij de politiek terecht.
Ik zou op voorhand wat voorzichtig zijn met privatisering. Het is erg moeilijk om sluitende lange-termijn afspraken te maken met derden. En geloof ook op voorhand niet alle verhalen van zulke derden! Ik ken voorbeelden dat gemeenten mij vertellen dat partij X ten hen zegt dat het in plaats Y allemaal fantastisch is, terwijl ik weet dat er uit de nek gekletst wordt. Maar het is voor een gemeente moeilijk in te schatten welke partijen wél over deskundigheid en goede wil beschikken en welke alleen uit zijn op het korte termijn voordeel.
Waar ik in het algemeen wel redelijk enthousiast over ben, is over een verzelfstandiging van een begraafplaats (al dan niet met crematorium). Bijvoorbeeld een eigen stichting of gemeentelijke NV heeft een grote vrijheid van handelen, maar heeft ook oog voor de lange termijn.
In het algemeen moet ik er ook voor waarschuwen dat men niet denkt dat het allemaal goedkoper kan. Dat kan dus niet. Goed onderhoud van een terrein is kostbaar, hoe je het wendt of keert. In het zuiden van het land heb je dan ook nog een geheel vertekend beeld door de dominantie van de kerkelijke begraafplaatsen, die nog steeds vaak met veel vrijwilligers werken en lage tarieven kunnen rekenen. Dat is op zich natuurlijk prachtig, maar dat kun je niet reëel vergelijken met een gemeentelijke begraafplaats, die vaak veel ruimer van opzet is en veel meer onderhoud vergt. En waar het personeel geschoold moet zijn en men met Arbo-normen moet werken, etc. Kerkelijke begraafplaatsen hebben bovendien ook vaak geen historische kosten voor de aankoop van het terrein. Maar als een burger hoort dat een familiegraf op een kerkelijke begraafplaats euro 900,- kost en bij een gemeente bijvoorbeeld 2.250,-, heeft men vaak wel een oordeel klaar. Maar men moet ook de vergelijking maken, kijkend naar het terrein.
Tot slot wil ik nog een opmerking maken over de bouw van een crematorium. Het is tegenwoordig geen geringe opgave om een crematorium kostendekkend te maken, want ze groeien in sommige plaatsen als paddestoelen uit de grond. En er is al overcapaciteit, althans landelijk gezien. Een goede afstemming met lokale en regionale uitvaartondernemjngen is dan van groot belang. Want de uitvaartondernemers hebben een grote stem in de keuze van het publiek voor het ene of het andere crematorium (U kunt het beste naar
., want de service is daar veel beter of De tarieven van
zijn veel ongunstiger). Soms spelen er dubbele belangen, omdat grote uitvaartondernemingen/verzekeraars zelf ook een crematorium in de regio hebben en waarom zouden ze klanten naar de concurrentie sturen? Het zijn soms niet alleen de ligging, de bereikbaarheid, ruime parkeervoorzieningen, de uitstraling van het gebouw etc., die de doorslag geven.
mr W.G.H.M. van der Putten
14 maart 2003
