Anti-conservatie
21 september 2004
Vraag nummer: 3321 (oude nummer: 4679)
Wij moeten voor school (vwo 6) een onderzoek doen dat met ons profiel te maken heeft (profielwerkstuk). we willen dat onderzoek doen over 'anticonservatie'. we zullen die term even uitleggen: wij weten dat er, als er kerkhoven geruimd worden, soms/vaak nogal eens deels- of volledig onverteerde lijken worden aangetroffen. Dit heeft vaak natuurlijk niet zo prettige gevolgen voor degenen die de lichamen opgegraven hebben. nou willen wij allemaal verschillende conservatietechnieken gaan bestuderen en hun werking achterhalen, zodat we kunnen ontdekken hoe die technieken niet 'omgekeerd' toegepast worden op de lijken die begraven worden. bijvoorbeeld de techniek van uitdrogen, zodat je een (natuurlijk gevormde) mummie krijgt; bij het begraven van overledenen moet je dan juist proberen om niet omstandigheden te creeren die ervoor zorgen dat het lijk afgesloten wordt van lucht, zodat het een natuurlijk gevormde mummie wordt. Maar dit alles is nog maar inleidende informatie en meer weten wij ook niet. toevallig kwamen wij op deze site terecht en hoewel we hier wel wat nuttige informatie vandaag kunnen halen, vroegen we ons toch nog af, of u nog meer weet in verband met dit onderwerp. en als u er niet veel meer van weet, misschien kent u dan andere mensen die ons wel verder kunnen helpen? mensen die veel weten van verteringsprocessen... of die ruimingen hebben uitgevoerd en weten wat er is fout gegaan. en zou u (als u er voldoende vanaf weet) of de mensen die u hopelijk kent die er wel wat van af zouden weten, bereid zijn voor een interview? we wachten vol spanning op het antwoord... bij voorbaat dank, Karen en Denise
Antwoord:
Geachte dames,
Dit is een bepaald niet alledaagse vraag. Zeker van scholieren. Gelukkig is het overigens zo dat het met dat ruimen van deels onverteerde resten op begraafplaatsen wel meevalt, zo vaak komt het niet voor. Er zijn wel begraafplaatsen waar de natuurlijke ontbinding gemiddeld wat trager is dan op andere begraafplaatsen, maar dan wacht men simpelweg ook langer met het ruimen van graven. Minstens vijftien of twintig jaar in plaats van de gebruikelijke tien jaar.
Ik heb eens even over jullie vraag gedacht, maar ik denk dat maar heel weinig mensen er iets over kunnen zeggen. Het is inderdaad zo dat soms, als graven na bijvoorbeeld 20 of 30 jaar worden geopend, lichamen niet helemaal verteerd zijn. Maar waarom, als er bijvoorbeeld 100 graven worden geruimd dan in een of twee graven een lichaam niet geheel is verteerd, is soms een raadsel. Het kan bijvoorbeeld zijn dat de betreffende lichamen te koud zijn bewaard in een mortuarium en dat ze in de winter begraven zijn, toevallig in een lange vorstperiode. Gewoonlijk komt de ontbinding van binnenuit op gang (maag, darmen). Maar als dat erg koud of bevroren is, niet. Ik heb wel eens gelezen dat aan de buitenkant van het lichaam, een heel dun laagje vet wordt gevormd. Dat laagje vet sluit het lichaam af. Het doet me een beetje denken aan het roesten van ijzer: een dun laagje roest beschermt tegen verder roesten. Iets soortgelijks schijnt ook bij lichamen te gebeuren. Als er aan de buitenkant die 'bescherming' is en aan de binnenkant komt de vertering niet of nauwelijks op gang, dan schijnt het erg traag te gaan. Voor ontbinding zijn bacterieen nodig, maat die hebben zuurstof nodig. Onder de grond is weinig zuurstof en daarom gaat het traag.
Dit verhaal kàn een verklaring zijn in bepaalde gevallen, maar er is in Nederland nog nooit een goed stelselmatig onderzoek naar positieve en negatieve effecten op de ontbinding van lichamen gedaan. Er is door de Landelijke Organisatie van Begraafplaatsen in 1998 of 1999 bij het ministerie van Binnenlandse Zaken wel naar gevraagd, om dat te laten doen of om dat (deels) te financieren. Maar het ministerie vond dat niet nodig, of niet leuk, of niet interessant. De preciese reden weet ik niet, maar men ging er niet op in.
Als mogelijke reden van vertraagde ontbindig is soms ook wel veelvuldig medicijngebruik genoemd, vooral bij oudere mensen die soms meer pillen dan brood eten. Maar dit soort effecten is nooit door onderzoek gestaafd of aangetoond. Ik denk zelf dat het nauwelijks een rol speelt.
Er is in het verleden wel onderzoek naar ontbinding gedaan, ten behoeve van materiaalonderzoek. Als mensen een heel akelige dood sterven met veel bloed en grote wonden en zo, door een ernstig ongeval bijvoorbeeld, dan worden de lichamen in zogenaamde bodybags of lijkhoezen getransporteerd en bewaard. Je kent dat wel uit de film en van TV. Soms kunnen mensen dan niet meer worden opgebaard en worden ze ook in zo'n bag/zak begraven of gecremeerd. Nadat er eerst een normale lijkkist omheen ging, natuurlijk. Anders is het geen gezicht.
Voor het begraven was van belang dat die zakken niet helemaal luchtdicht waren, want anders zouden die lichamen nooit goed verteren. Er is in de jaren '80 o.a. onderzoek gedaan naar zogenaamde aqualoypolymeren, een soort kunststof die niet meteen maar wel na verloop van tijd vocht en lucht doorlaat, waarna de ontbinding van een lichaam op gang kan komen. Voor dat onderzoek werd varkensvlees in die kunststof gewikkeld. Men gebruikte varkensvlees, omdat dat qua soort vlees erg op mensenvlees schijnt te lijken. Het onderzoek is zo'n 20 jaar geleden uitgevoerd door een instituut van TNO.
Zo'n laboratoriumproef wijkt op veel punten af van vertering onder de grond. De temperatuur, vochtigheid en de gasdoorlatendheid van de grond, het soort kist, de kleding van de overledene, de eigen kenmerken van de overledene (klein kind of grote dikke man) en de diepte van begraven zijn allemaal factoren die van invloed zullen zijn de mate van vertering. En in een laboratoriumopstelling is best te bedenken en te bewijzen dat de vertering van een klein kind dat naakt ondiep is begraven in de ruime kierende kist in zandgrond met een hoge temperatuur ideaal is. Maar ja, ook de dikke mannen moeten begraven worden, ook in de winter moet begraven worden etc. Je kunt dan niet zeggen dat je niet begraaft omdat de omstandigheden niet ideaal zijn. Juridisch màg je dat ook helemaal niet weigeren, ook al zouden de omstandigheden hardstikke ongunstig zijn. Dus heb je maar heel weinig aan die kennis, àls je die zou hebben.
Ik denk ook dat het een van de redenen is waarom er nooit echt uitgebreide onderzoeken zijn gedaan: je hebt er weinig aan. Je kunt mensen niet verbieden in de winter dood te gaan. Je kunt moeilijk tijdens een hittegolf wat extra mensen dood maken omdat ze nu zo'n goede start in een graf zouden maken. En je kunt ook niet regelen dat 's zomers iedereen wordt begraven en 's winters iedereen wordt gecremeerd. Althans, wetsvoorstellen die deze maatregelen zouden inhouden hebben naar mijn bescheiden inschatting weinig kans van slagen om door het parlement te komen.
Mensen die veel weten van verteringsprocessen, als het om begraven gaat, zijn er nauwelijks. Ik raad jullie aan om eens contact op te nemen met de consulent van de Landelijke Organisatie van Begraafplaatsen, mevrouw Harmsen. Telefoon (020) 608 06 90. Haar adresgegevens zijn te vinden op de site www.begraafplaats.nl. Misschien heeft zij nog een idee. Ze weet heel erg veel.
mr W.G.H.M. van der Putten
