Enkele vragen over eigendom grafmonumenten
21 mei 2003
Vraag nummer: 2262 (oude nummer: 2688)
Wed, 21 May 2003 14:35
Geachte heer van der Putten
Hierbij een opmerking van een Federatiebestuurslid en tevens raadslid in een Friese gemeente.
Bij een vergadering van een vereniging met een eigen aula en begraafplaats waar het federatiebestuur was uitgenodigd om nogmaals een scheiding tussen uitvaartvereniging en onroerend goed te bespreken, kwam ook het eigendom van een grafmonument uiteraard weer ter sprake.
De stelling van een mede bestuurslid luidde: De wet schrijft voor dat de eigenaar van de begraafplaats na plaatsing van een monument ook eigenaar wordt van het monument. Daar was geen verschil van mening over. Doch bij vernieling van monumenten door vandalisme en waar de daders niet te achterhalen waren, zou de eigenaar van de gegraafplaats niet verplicht zijn de materiële schade te herstellen. Het monument is eigendom van de eigenaarbegraafplaats, maar die heeft niet gezegd dat de nabestaanden een monument moesten plaatsen en zou de beschadigde monumenten juridisch zo zou kunnen laten of naar opruiming van de "Puinhoop" de beschadigde monumenten zo zou kunnen laten staan. Zouden de nabestaanden dat niet willen zou de schade voor hen zijn. Mijn vraag: is dat juist?
2e Vraag.
Is het mogelijk om het risico schriftelijk over te dragen aan de plaatser van het monument? B.v U mag een monument plaatsen maar alle risico is voor u. (opmerking van ambtenaar)
3e Vraag.
We hebben er al eerder over gesproken maar het eeuwig recht van begraven. Wanneer de eigenaar" van de graven niet meer te achterhalen is, kan dan de procedure opgestart worden voor ruiming?
En wanneer een "eigenaar" dat graf weer wil benutten kan dan de huidige prijs van recht op begraven weer worden berekend?
4e Vraag.
Kan een recht van opstal geregeld worden voor monumenten? Een soort collectief.
Mocht iets niet duidelijk zijn; u hebt mijn adresgegevens.
Met vriendelijke groeten,
W. Westra
Antwoord:
Geachte heer Westra,
Ik loop uw vragen langs.
1. Het klopt dat uit de algemene regels van het Burgerlijk Wetboek volgt dat de eigenaar van de begraafplaats juridisch gezien ook eigenaar van de grafstenen is. Echter, de grafstenen horen bij het graf en een graf heeft een rechthebbende. Daardoor is de rechthebbende de zakelijke gerechtigde van de grafstenen. Hij kan en mag zich gedragen net alsof hij gewoon eigenaar is. En hij móet dat zelfs, zelfs al zou hij het soms niet willen. Want in het door u genoemde voorbeeld van vernieling van een grafsteen door vandalisme (maar ook door storm, een overstroming enz.) draagt de rechthebbende het risico. Het zakelijk-gerechtigd-zijn komt wat dat betreft overeen met eigendom. Althans, als de betreffende begraafplaats in zijn reglement of verordening dat soort risico ook bij de rechthebbende legt. En dat doen bijna alle begraafplaatsen. Dat is ook door de rechters van het Gerechtshof en de Hoge Raad meegewogen in de arresten over het eigendom van grafstenen. Dus eventuele schade is voor rekening van de nabestaanden.
Je kunt dan de vraag stellen wat eigenlijk het nut is van de algemene regels van het Burgerlijk Wetboek. Want als de rechthebbende op het graf in feite alle lusten en lasten heeft, net als wanneer hij zelf eigenaar van een grafsteen zou zijn, waarom is dan de begraafplaats eigenaar? Waarom staat die regel natrekking genoemd dan in de wet? Dat zit zo. De natrekkingsregel zorgt er voor dat altijd duidelijk is wie aanspreekbaar bij schade door een object. Als een object omvalt en schade veroorzaakt aan een mens, een dier of een goed, weet je wie de (grond)eigenaar is en voor die schade aansprakelijk is. Als bij een storm een grafsteen omvalt en schade veroorzaakt aan jouw achterliggende graf, weet je dat je de eigenaar van de begraafplaats kunt aanspreken. Je weet evenwel vaak niet wie de rechthebbende is van het graf waarvan de steen is omgevallen. Ja, waarschijnlijk iemand uit de familiekring van de overledene, maar wie precies? Dat weet je niet. Maar de begraafplaats weet het wel, althans behoort het te weten door haar administratie op orde te hebben. Maar soms is de administratie niet op orde of gaat het om een graf waarvan de rechten al lang verlopen zijn en waarvoor de vroegere rechthebbende dus niet meer verantwoordelijk is. Dan moet en mag het volgens de rechter niet zo zijn, dat je als slachtoffer met schade nergens je schade kunt verhalen, omdat de rechthebbende van het schade veroorzakende grafmonument onbekend is en de begraafplaats haar handen in onschuld zou kunnen wassen. Als er geen rechthebbende is, is de begraafplaats als eigenaar aansprakelijk. Zij heeft ook feitelijk de macht om schade te voorkomen. Zij kan monumenten verwijderen van graven waarvan de termijn verlopen is. En zij kan, als de beheerder ziet dat een steen wat los komt te staan, de rechthebbende sommeren om de zaak te herstellen. En zij kan de gravenadministratie actueel houden, dus weten wie aanspreekbaar is bij schade. Daarom is er de hoofdregel dat de begraafplaats eigenaar is en daarmee als eerste verantwoordelijk is. Maar in normale situaties, dat een graf een rechthebbende heeft en het monument wordt onderhouden en dat de administratie op orde is, heeft dat feitelijk geen betekenis. Men kan dan de rechthebbende beschouwen als eigenaar van de steen.
2. In feite heb ik zojuist al uw 2e vraag beantwoord. Ja, het is mogelijk om het risico schriftelijk over te dragen aan de rechthebbende op het graf. Het is zelfs zeer wenselijk om dat te doen, uiteraard schriftelijk. De rechters gingen daar ook van uit. Het Gerechtshof heeft het in 2001 in haar overwegingen genoemd en de Advocaat-generaal van de Hoge Raad heeft dat in een dikke studie, op basis waarvan de Hoge Raad haar arrest wees, ook uitgebreid beschreven.
3. Nee, wanneer de eigenaar (rechthebbende) van graven niet meer te achterhalen is, mag een graf niet zonder meer geruimd worden. Dat hangt af van de voorwaarden waaronder het graf destijds is uitgegeven. Vaak is de voorwaarde gesteld dat rechthebbenden hun adreswijziging moeten doorgeven, en dat na het overlijden van de rechthebbende binnen een bepaalde periode het recht moet zijn overgeschreven op naam van een ander. Als aan die voorwaarden niet is voldaan, kan gedurende een jaar een bordje bij het graf worden geplaatst met de oproep aan belanghebbenden om zich te melden en het verzuim te herstellen. Komt er dan niemand, dan kan het grafrecht vervallen worden verklaard en vervolgens het graf worden geruimd. Echter, zijn zulke voorwaarden niet gesteld bij de grafuitgifte, dan kunnen ze niet later worden ingevoerd. Dan moet het graf onaangeroerd blijven liggen. Grafrechten moeten worden gerespecteerd, als er geen juridische reden is om ze vervallen te verklaren. Het is denkbaar dat een graf moet blijven bestaan, zelfs als de begraafplaats er om heen opgeheven wordt! Er zijn her en der in het land wel voorbeelden te vinden van zulke losse graven in parkjes. Een voorwaarde is echter, dat het graf in goede staat is en goed wordt onderhouden. Dat anderen dan de rechthebbenden dat dan doen, is niet relevant.
Er is nog wel een manier om van zulke eeuwige graven af te komen, als er geen rechthebbende meer is. En dat speelt als het grafmonument ernstig verwaarloosd is. Dan mag het graf ook worden geruimd, maar niet dan nadat alle mogelijke moeite is gedaan om de rechthebbende op te sporen. Met brieven, het zoeken van nabestaanden via het telefoonboek en het Bevolkingsregister en het plaatsen van een bordje bij het graf gedurende een jaar. Rechthebbenden of hun nabestaanden moeten de kans krijgen om het graf op te knappen; dan blijft het recht voortduren.
4. Ja, er kan een recht van opstal geregeld worden voor grafmonumenten. In principe kan dat. Maar het is heel onpraktisch, want het kan niet collectief. Iedere gerechtigde moet met naam en toenaam in een notariële akte genoemd worden en bij het kadaster worden geregistreerd. En dus ook iedere wijziging, als een grafrecht overgaat op een ander familielid. Behalve dat het een hele rompslomp is, is het ook een kostbare geschiedenis.
Maar het heeft feitelijk ook weinig nut. Het grafrecht is namelijk qua juridisch karakter heel goed vergelijkbaar met het recht van opstal. Ik zeg wel eens, dat het grafrecht een soort recht van instal en een recht van opstal samen is: de rechthebbende beslist wie er in het graf begraven wordt en wat voor monument er boven op komt. De vrijheid om daarover te beslissen op basis van het grafrecht komt heel sterk overeen met de vrijheid die de gerechtigde van een opstalrecht zou hebben. Bij een grafrecht ben je weliswaar gebonden aan algemene regels over het aantal te begraven personen in een graf en aan de formaten van grafstenen in een beheersverordening of beheersreglement, maar dergelijke voorwaarden zouden, in het geval dat een opstalrecht zou worden gevestigd, ook aan het opstalrecht worden verbonden. Iedereen begrijpt dat je geen 20 mensen in 1 graf kunt begraven en dat je geen monument van 2 meter breed kunt plaatsen op een graf van 1 meter breed. Dat maakt dus geen verschil. Maar wel verschil maakt dat je een grafakte zonder tussenkomst van een notaris kunt opstellen en dat die niet bij het kadaster hoeft te worden ingeschreven. Dat spaart hoge kosten uit. Als het grafrecht en opstalrecht inhoudelijk geen verschil maken, kies je natuurlijk voor de methode zonder extra rompslomp en extra kosten, dus voor het grafrecht.
Met vriendelijke groet,
mr W.G.H.M. van der Putten
22 mei 2003
