Voorkomen bijzettingen (ontruiming en herinrichting oud deel begraafplaats)
17 november 2003
Vraag nummer: 2648 (oude nummer: 3400)
Geachte heer,
Op de gemeentelijke begraafplaats in onze gemeente is een herindeling en algemene opknapbeurt gepland waarbij nieuwe beplanting/bestrating en andere wijze van begraven is gepland. Op termijn dienen oude gedeelten "leeg" te geraken waarna ook de herinrichting op die gedeelten plaats kunnen vinden. Bestaat de mogeljkheid om vanaf een bepaald moment op bepaalde gedeelten bijbegraving tegen te houden doch nabestaanden te bewegen voor een nieuw graf te kiezen (evt. de opgraving en herbegraving door de gemeente te betalen). Hoeveel dwang kan hierbij toegepast worden en welke wettelijke regels staan hierbij in de weg?
Ook nabestaanden de mogelijkheid te ontnemen grafrecht te verlengen doch slechts indien vooropgraving en herbegraving in een nieuw graf gekozen wordt.
Met vriendelijke groet verblijf ik, hoogachtend
A.J.M. Duijmelings
gemeente Deurne, beheer gemeentelijke begraafplaats.
Antwoord:
Geachte heer Duijmelings,
De herinrichting van (een oud gedeelte van) een begraafplaats is een lastige en tijdrovende aangelegenheid. Niet onmogelijk, maar vergt veel tijd, planning en soms wat extra kosten.
Ik zet de zaken eens op een rij.
U moet (een deel van) het terrein vrij van graven zien te krijgen. Wat kan/moet er dan gebeuren?
Het eerste is natuurlijk om daar geen nieuwe graven uit te geven. Wil dat stand kunnen houden als er protesten komen, dan moet er een daartoe strekkend besluit van B&W worden genomen. Dat besluit moet zo spoedig mogelijk worden genomen, want elk (nieuw) graf is een probleem. Anders is het dweilen met de kraan open.
Je kunt de rechthebbenden van bestaande eigen graven niet dwingen om het graf op te geven. Je kunt ook het verlengen van bestaande graven niet verbieden of voorkomen; de verlenging is wettelijk gegarandeerd en daar kan de houder van een begraafplaats niets aan veranderen. Je kunt dus alleen vrijwillige medewerking van rechthebbenden aan de verplaatsing van graven proberen te bewerkstelligen. Iets anders is niet mogelijk. Grafrechten kunnen alleen worden ontnomen door onteigening, maar dat zeer zware middel is voor dit soort situaties nog nooit ingezet. Het zou echter voor de allerlaatste graven wellicht een ultimum remedium kunnen zijn. Onteigening is echter tijdrovend en kostbaar. Maar ik sluit het niet uit.
Je moet dus voorlopig uitgaan van vrijwillige medewerking. Dan zijn er verschillende situaties denkbaar.
De eerste groep mensen zijn de redelijken, die er mee instemmen omdat ze het belang inzien van de herinrichting van de begraafplaats.
De tweede groep mensen zijn diegenen die in eerste instantie niet willen, maar die gelokt kunnen worden met een extraatje, zoals het opknappen van het grafmonument of een nieuw monument.
De derde groep mensen zijn mensen die helemaal niets willen. Ja, dat het graf zo blijft bestaan, maar die niet aan verplaatsing willen meewerken. Een deel van deze 3e groep kan gedwongen worden tot vrijwillige medewerking door dat deel van de begraafplaats te sluiten. Zie artikel 43 en 48 van de Wet op de lijkbezorging. Dat heeft effect voor graven waar nog in begraven kan worden. Als opa al in het graf ligt, maar oma zou er niet meer in bijbegraven kunnen worden na de sluiting, dan worden veel van deze mensen wel coöperatief, want in het nieuwe graf kunnen opa en oma wel bij elkaar herenigd worden. Met de sluiting kan natuurlijk ook al op een nette manier worden gedreigd bij de mensen in groep 2. Het tweede deel van groep 3, de onwilligen, die niet meer in een graf hoeven te begraven, is niet meer onder druk te zetten. Die restgroep vormt dus een probleem. Van die groep is ook een deel te elimineren door stiptheidsacties. En daar bedoel ik het volgende mee. Er zijn maatregelen denkbaar, die tot het vervallen van het grafrecht kunnen leiden. Dat zijn de sterke verwaarlozing van een grafmonument, het niet tijdig overschrijven van een graf nadat de rechthebbende is overleden en het laten vervallen van grafrechten als de kosten zoals grafrechten en eventuele onderhoudsbijdragen niet of niet tijdig worden voldaan. Het kan zijn dat de beheersverordening daar nog een aanpassing voor behoeft. Ik ken de beheersverordening van uw gemeente niet, maar de model-verordening van de VNG heeft een beperkt aantal mogelijkheden om het grafrecht te laten vervallen: die zouden uitgebreid en aangescherpt kunnen worden. Dat moet ook op heel korte termijn gebeuren; het scheelt allemaal weer in het aantal probleemgevallen. Als er dan nóg een aantal probleemgevallen over blijft, moet je de graven zo laten staan/liggen of kun je nog proberen om ze voor een bepaald bedrag uit te kopen. Dat laatste spreekt gemeenten gewoonlijk niet aan, omdat het lijkt dat dwarsliggerij en dat is het hier vaak bijna letterlijk wordt beloond, maar anders kost het vaak nóg veel meer tijd en geld. Want, nogmaals: je hebt als gemeente geen echte dwangmogelijkheid. Je kunt alleen vrijwillig medewerken vragen of zodanige druk uitoefenen, bijvoorbeeld via sluiting, dat je toch toestemming voor verplaatsing krijgt. Maar uiteindelijk kun je niets, behalve wellicht onteigening. Maar dat is hiervoor nog nooit eerder uitgeprobeerd.
Overigens is het vanzelfsprekend dat bij elke verplaatsing de kosten van opgraving, herbegraving en verplaatsing van het monument, voor rekening van de gemeente zijn.
Een ander punt is dat ik wel vaker heb betoogd dat men dit soort situaties vóór moet zijn door geen eigen graven met een uitsluitend recht meer uit te geven. Het uitsluitend grafrecht van artikel 28 Wlb veroorzaakt het door u beschreven beheersprobleem. Anderzijds bestaat er wel behoefte aan eigen graven voor echtparen e.d. Een goede oplossing is om eigen graven uit te geven niet op basis van het uitsluitend recht als bedoeld in artikel 28, maar op basis van een algemeen graf. Je kunt namelijk ook in soorten algemene graven variëren en zelf in een verordening of reglement een synthetisch grafrecht maken dat er precies zo uitziet als een eigen-graf-in-de-zin-van-een-uitsluitend-recht, maar dan zonder het recht op verlenging. Dan kun je als je het terrein wilt herinrichten in een aantal jaren een sterfhuis-constructie hanteren, waardoor binnen 10 jaar het gehele terrein vrij van graven is, zonder extra kosten of moeite. Alleen maar door te wachten. Mensen die dan een graf willen verlengen kunnen dan het graf op eigen kosten voortzetten op een ander deel van de begraafplaats. Ik heb dit beschreven in mijn Handboek Wet op de lijkbezorging uit 1993 en in mijn boek Begraving uit 2000 en ik pas het uiteraard ook regelmatig voor mijn klanten toe. Het kan zowel bij gemeentelijke als kerkelijke en andere begraafplaatsen.
Het lastige van dit soort zaken is dat weinig gemeenten en andere begraafplaatshouders zover vooruit denken dat ze zich realiseren wat ze zich op terrein aan rompslomp en kosten kunnen besparen. Want die besparing is er vaak pas over 50 of 100 jaar en daar bekommeren weinigen zich om. Maar het staat niet in verhouding, want wat u in uw gemeente allemaal moet doen om het terrein vrij te krijgen is een gigantische klus. Ik wijs er alleen maar op dat dit voor de toekomst voor nu nieuwe graven voorkomen kan worden. Voor de bestaande situatie helpt het niet meer.
Met vriendelijke groet,
mr W.G.H.M. van der Putten
