Verzorging van overledenen

Uitvaart.nl

Na een overlijden zal in de meeste gevallen ‘de laatste verzorging’ van het lichaam plaatsvinden, wat in de volksmond ook wel ‘afleggen’ wordt genoemd. Nog niet zo lang geleden was dat een zaak waar meestal geen nabestaanden bij aanwezig waren, maar door ‘mannen in zwarte pakken’ werd uitgevoerd. De laatste jaren is er gelukkig veel veranderd en willen nabestaanden steeds vaker bij de laatste verzorging van hun dierbare betrokken worden. Het is bemoedigend, en het biedt troost, om persoonlijk tijdens de verzorging een taak te vervullen. Dit kan een positieve rol spelen bij de verwerking van de rouw.

De verzorging van het lichaam

In de meeste gevallen zal de verzorging op een bed plaatsvinden. Familie kan hierbij actief een rol spelen, bijvoorbeeld door met zorg iemands kleren uit te trekken of met liefde je dierbare te wassen. Maar alleen al het aanwezig zijn kan troost bieden; in alle gevallen moet men de nabestaande de gelegenheid geven daarin zelf een keus te maken.

De eerste 36 uur na een overlijden koelt het lichaam langzaam af en zal het ook langzaam gaan verstijven. Tot 72 uur zal het lichaam verder verstijven, daarna wordt het weer slap. Er doen veel enge verhalen de ronde dat armen en benen moeten worden gebroken, als iemand al verstijfd is. Daar is niets van waar! Om iemand aan te kleden moeten in ieder geval de armen soepel zijn. Door armen na verstijving langzaam te bewegen richting het hoofd, wordt de verstijving opgeheven. Dit kan voor nabestaanden wel even vervelend zijn om te zien, ook al wordt het voorzichtig gedaan. Misschien is het dan goed dat over te laten aan de verzorger. Het kan zijn dat de spieren wat kraken, net als bij een levende mens die zich eens lekker uitrekt. Ook kan men er voor kiezen om pas te komen helpen met het verzorgen als bijvoorbeeld vader zijn ondergoed aan heeft.

Na het intreden van de dood stopt de bloedcirculatie en zal het bloed langzaam door de aderen naar het laagste punt zakken. Als iemand op bed ligt, is dat goed te zien o.a. op de rug, die dan donkerrood is gekleurd. Veel nabestaanden schrikken hiervan, maar het is een normaal verschijnsel.

Voordat men gaat beginnen met verzorgen, is het goed om alles wat men nodig zou kunnen hebben klaar te zetten, zodat men niet elke keer weg hoeft te lopen om iets te pakken. Denk hierbij aan kleding van de overledene, water, zeep met handdoek, vuilniszak en beddengoed voor eventuele verschoning. In de meeste gevallen zal namelijk urine zijn vrijgekomen en soms ook wat ontlasting.

De verzorging

De bovenkleding wordt als eerste uitgetrokken, waarna iemands gezicht, handen en bovenlichaam wordt gewassen; denk ook aan het eventueel plaatsen van een gebit. Wassen mag zoals nabestaanden dat zelf willen, met of zonder zeep, of misschien alleen het gezicht en de handen, omdat moeder kort geleden door iemand van de thuiszorg al helemaal is gewassen. Geef aan wat u zèlf wilt doen: moeder wassen of misschien liever afdrogen, bijvoorbeeld samen met een zus, met op de achtergrond iemand als ondersteuning.

Bij mannen zal vòòr het wassen misschien nog moeten worden geschoren. Belangrijk is hierbij dat wordt gekozen voor een elektrisch scheerapparaat. Omdat na een overlijden bloed niet meer kan stollen, zal zelfs de bloeding uit zeer kleine wondjes moeilijk te stoppen zijn. Een elektrisch scheerapparaat is dan veiliger, dan nat scheren.

Nadat het bovenlichaam is gewassen, kan men eerst de bovenkleding aan doen, bijvoorbeeld een hempje of shirt. Voor vrouwen kan dat ook een BH zijn, maar dat is niet noodzakelijk. Door het kleden van het bovenlichaam ligt iemand er tijdens het vervolg van de laatste verzorging dan niet meer zo bloot bij. Hierna wordt de onderkleding uitgetrokken en kan het onderlichaam worden wassen.

Veel mensen denken nog dat de anus met vette watten moet worden opgestopt. Inmiddels is dat achterhaald. Het plaatsen van een papieren incontinentie-inlegger in de slip is voldoende, zodat urine of ontlasting die nog vrij zou kunnen komen, wordt opgevangen. Na het wassen kan iemand worden ingesmeerd met bodylotion. Gebruik bijvoorbeeld wat uw dierbare zelf prettig vond. U bepaalt zèlf wat voor hem of haar belangrijk is; alles is mogelijk. Als dat de dikke sokken voor moeder zijn, omdat ze altijd koude voeten had, doe die dan aan!

Extra aandacht

Bij het verzorgen van de overledene is het van groot belang voorzichtig te zijn met vochtverlies.In de meeste gevallen zullen verzorgers latex handschoenen dragen. Ook voor nabestaanden die wondjes aan de eigen handen hebben, is het aan te raden handschoenen te dragen. Vocht kan een bron van besmetting vormen; bacterieën kunnen nare ontstekingen veroorzaken. Na de verzorging kan men bij een intacte huid van zowel de overledene, als nabestaande of verzorger, iemand zonder problemen aanraken.

Voor het sluiten van de ogen, is het vaak al voldoende ogen direct na het overlijden met de vingers dicht te strijken. Meestal blijven ze daarna ook dicht. Mocht dat op deze manier niet zo blijven, dan is het mogelijk om een vloeipapiertje op de oogbol te leggen, of indien noodzakelijk een soort lensje, en het ooglid hierover heen te sluiten.

Als de arts bij het constateren van de dood even een handdoekrolletje onder de kin legt, zal de mond in bijna alle gevallen mooi dicht blijven. Wordt dit achterwege gelaten en ligt de overledene enkele uren met de mond open, dan kan het veel lastiger zijn om de mond bij de laatste verzorging te sluiten. Soms is de mond dan al zo verstijfd, dat deze blijft openstaan. Dan moet worden gewacht tot het lichaam na 72 uur weer gaat verslappen. De mond kan dan alsnog met een handdoekrol of kinsteun worden gesloten. Er zijn diverse kinsteunen in de handel die de mond goed kunnen sluiten. Maar er kan ook worden gekozen voor het plaatsen een hechting in de mond, zodat deze gesloten blijft. Een kinsteun is dan niet meer nodig. Hierbij kan het heel belangrijk voor u zijn inspraak te hebben in de keuze.

Kleding

Vroeger werd mannen en vrouwen na een overlijden vaak een pyama aangetrokken. Tegenwoordig wordt meestal de kleding gekozen waarvoor de overledene een voorkeur had. Voor de één kan dat een driedelig kostuum zijn, voor de ander een spijkerbroek of een vlotte jurk. Er bestaan geen regels voor wat iemand na een overlijden moet dragen. Maar het wordt wel vanzelfsprekend gevonden dat men tijdens de laatste verzorging ondergoed aan trekt. Is iemand gekleed, dan kan nog aandacht worden besteed aan het dragen van sieraden en de verzorging van haren en nagels.

Kinderen

Zeker bij het overlijden van kinderen is het van groot belang ouders zoveel mogelijk te betrekken bij de laatste verzorging. Zowel voor kinderen, als volwassenen geldt dat een overledene bijna altijd na een overlijden thuis opgebaard kan blijven. Voor kinderen zijn de gebruikelijke bedkoelingen voor volwassenen niet geschikt. Je kunt de temperatuur van die koelingen niet regelen. Ondanks enorme lagen moltons is het niet te voorkomen dat kinderen al snel bevriezen, wat natuurlijk afschuwelijk is. Daarom zijn er sinds kort speciale koelingen voor kinderen, die in de wieg of in het ledikantje passen. De temperatuur van deze speciale koeling is eenvoudig in te stellen. Te vroeg geboren baby ’s en kinderen tot ongeveer 6 jaar kunnen zo tot aan de dag van de uitvaart in hun eigen bedje blijven liggen.